چکیده:

 در اصول فقه شیعه چهار دلیل کتاب - سنت - اجماع و عقل به‌عنوان ادله معتبر جهت کشف حکم شرعی محسوب شده‌اند این در حالی است که در اصول فقه اهل سنت بجای عقل، قیاس قرار گرفته است و آنان معتقدند که از طریق قیاس مسکوت الحکم با منصوص الحکم می‌توان به حکم شرعی رسید و جهت اثبات این مدعا از کتاب و سنت و اجماع و برهان‌های عقلی استفاده می‌کنند که این ادله در کتاب‌های اصولی آن‌ها مطرح شده است و شیعه نیز درجای خود به نقد و بررسی آن‌ها پرداخته است. آنچه اهمیت بحث سیر تاریخی قیاس را به وضوح بیان می‌دارد این است که اهل سنت معتقدند در سنت نبوی و سیره صحابه (که از نظر آنان صحابه همگی عادل می‌باشند و سیره آن‌ها لازم الاتباع می‌باشد) مواردی از قیاس و استفاده از آن به چشم می‌خورد که این حاکی از تأیید قیاس از جانب پیامبر و صحابه است. از طرف دیگر اهل سنت بر این اعتقادند که صحابه نحو اجماع قائل به قیاس بوده‌اند بنابراین اعتبار قیاس از طریق اجماع نیز قابل اثبات می‌باشد. در بررسی سیر تاریخی قیاس در ادوار مختلف فقهی که شامل عصر پیامبر و صحابه نیز می‌شود ما برآنیم که وضعیت قیاس را در هر دوره فقهی مورد بررسی قرار دهیم و به دو سؤال اساسی پاسخ دهیم که این دو سؤال عبارتند از: 1) آیا قیاس در این دوره وجود داشته یا نه؟ 2) بر فرض وجود وضعیت آن در بین جامعه اسلامی چگونه بوده و چه کسانی با آن مخالف بوده و چه کسانی آن را تأیید کرده‌اند؟ با پرداخت به این دو سؤال و جواب آن‌ها می‌توان به این نتیجه رسید که ادعای اهل سنت در مورد قیاس در عصر پیامبر (ص) و صحابه صحیح نیست و ادله مختلفی آن را رد می‌کند. ذکر این نکته ضروری به نظر می‌رسد که در بررسی وضعیت قیاس در ادوار مختلف فقهی قیاس به‌عنوان یک دلیل که از سوی اهل سنت مطرح شده مورد توجه قرار گرفته و در مورد اعتبار آن آن‌گونه که در کتب اصولی شیعه بحث شده به بحث و بررسی نپرداخته‌ایم چرا که معتقدیم بحث حجیت قیاس با بحث سیر تاریخی آن دو مقوله جدا از هم می‌باشند. گر چه در نهایت می‌توانند همدیگر را معاضدت نمایند. در بررسی سیر تاریخی قیاس بیشتر از کتب اصولی اهل سنت استفاده شده که این خود معلول دو علت است: 1) آشنایی با آراء و نظرات آن‌ها از زبان خودشان نه از طریق نقل از آنان. 2) کمبود کتب شیعی که در بعد تاریخی قیاس به بحث و بررسی پرداخته‌اند که این کمبود خصوصاً در کتب متأخرین واقعاً محسوس می‌باشد در این زمینه شهید مطهری در کتاب مجموعه مقالات صفحه 57 این‌طور می‌فرمایند: «حق این بود که متأخرین نیز ار قدما پیروی می‌کردند و در اطراف قیاس و اجتهاد رأی بحث می‌کردند تا بهتر حدود قیاس ممنوع شناخته می‌شد و افراد و اشخاصی تحت عنوان جلوگیری از قیاس با حریت عقل مبارزه نمی‌کردند».

فصول پایان‌نامه:

 این تحقیق در پنج فصل ارائه شده است:
فصل اول: «کلیاتی در مورد قیاس»
* تعریف قیاس
* قیاس و اجتهاد به رأی
* زمینه قیاس
* اقسام قیاس
فصل دوم: «قیاس در عصر پیامبر (ص)»
* ادله احکام در این دوره
* بررسی قیاس پیامبر (ص)
* قیاس صحابه پیامبر (ص)
فصل سوم: «قیاس در عصر صحابه»
* ادله احکام در این دوره
* زمان پیدایش قیاس
* علت گرایش به قیاس
* آثار و نتایج توجه به قیاس
* قیاس و صحابه
* موضع ائمه شیعه (ع) این دوره در قبال قیاس
* معرفی اهل قیاس
فصل چهارم: «قیاس در عصر تابعین»
* ادله احکام در این دوره
* مدرسه اهل حدیث و اهل رأی
* شیوع حدیث در زمان تابعین
* اهل قیاس و موارد قیاس در این دوره
* موضع ائمه شیعه این عصر در قبال قیاس
فصل پنجم: «قیاس در عصر اتباع تابعین»
* وضعیت فقه و اصول در این دوره
* تکوین مذاهب فقهی
* منهج فقهی ائمه اربعه اهل سنت
* مذهب ظاهری و نظرات آن
* موضع شیعه موجود در این عصر در قبال قیاس
* معرفی اجمالی اهل قیاس در این دوره
* نمونه‌هایی از موارد قیاس در این دوره
* کتابشناسی کتب اصولی که در مورد قیاس بحث کرده‌اند
نتیجه.

نوشتن دیدگاه