چکیده:
«و ما کان المومنون لینفروا کافهً فلولا نفر من کل فرقه منهم طائفهٌ لیتفقهوا فی الدین و لینذروا قومهم اذا رجعوا الیهم لعلهم یحذرون» توبه:122. اجتهاد از ریشه جُهد یا جَهد، سه مفهوم، تلاش، توان و رنج و مشقت در آن یافت می‌شود؛ و این معنی در روایات نیز وجود دارد. معنی و مفهوم اصطلاحی اجتهاد از معنی لغوی آن دور نیست و هر دو به معنای تلاش و کوشش بی‌نهایت دلالت دارند مثلاً اجتهاد در لغت به معنای کوشش برای بردن هر بار سنگین است و در اصطلاح کوشش و تلاش کردن برای به دست آوردن حکم شرعی است. واژه اجتهاد بر دو معنی اطلاق شده است، یکی اجتهاد به معنای خاص، دیگری اجتهاد به معنای عام که معنای دوم مورد قبول شیعه و سنی هر دو است و مقصود طرح این تحقیق، مشروح تعریف و تبیین «اجتهاد» به معنای عام است. اجتهاد، قوه محرکه اسلام است، بدین جهت در همه اعصار نیاز و ضرورت آن خواهد بود و ریشه آن در زمان ائمه (ع) و بلکه در زمان پیامبر (ص) بچشم می‌خورد و بدعت یا حادث دانستن آن حاکی از بی‌اطلاعی گوینده می باشد. تقلید، دنباله بحث اجتهاد است و هر دو در زندگی مسلمانان از اهمیت یکسان برخوردارند. چه از راه اجتهاد فقیه مستقیماً حکم خدا را جستجو می‌کند و یک شخص عامی از راه تقلید به حکم خدا می‌رسد؛ و هرگز در اسلام، تقلید چشم‌بسته و کورکورانه، پیشنهاد نشده بلکه مفهوم تقلید، در دین، یعنی رجوع به متخصص دین و آگاه به حکم الهی می باشد و چیزی است که هم عقل آن را تأیید می‌کند و هم شرع به آن رهنمون کرده است. هیچ‌گاه باب اجتهاد در تشیع بسته نشد اما در اوایل سده یازدهم هجری، مکتبی بنام اخباریت به وجود آمد که اجتهاد را بدعت اعلام نموده و عقل را از حجیت و اعتبار ساقط کرد و سخت بر ظواهر روایات پائی می‌فشرد، شبیه همان چیزی که قبل از پیدایش اخباریت در تشیع، مکتبی بنام «ظاهریه» در اهل سنت به وجود آمده بود اما طولی نکشید که با سعی و تلاش فقیه و مجتهد کامل آقا وحید بهبهانی، اخباریت با شکست روبرو شد و باطل بودن عقاید آن مکتب روشن گردید و اجتهاد دوباره رونق خود را باز یافت.
فصول پایان‌نامه:
این تحقیق در چهار بخش ارائه شده است:
بخش اول: «کلیات»
* فصل اول: معنا و مفهوم اجتهاد در لغت
* فصل دوم: شیوه و روش اجتهاد
* فصل سوم: اجتهاد در همه اعصار
بخش دوم: «اجتهاد»
* فصل اول: ضرورت اجتهاد
* فصل دوم: انسداد باب اجتهاد
* فصل سوم: واژه‌های همسو و مرتبط با مفهوم اجتهاد
بخش سوم: «تقلید» فصل اول: اهمیت تقلید
بخش چهارم: «اخباریگری»
* فصل اول: شکل‌گیری اخباریگری
نتیجه بحث.
