چکیده:

 در طول تاریخ اجتهاد، نزاع‌های فراوانی در چگونگی و حد دخالت عقل در دین و کشف احکام وجود داشته است. در عصر حاضر نیز با توجه به بروز مسائل جدید و ناشناخته‌ای که در متون دینی به‌طور صریح حکمی برای آن‌ها بیان نشده است نیازهای روزافزون به استفاده از عقل و عنوان یک منبع استنباط حکم شرعی احساس می‌شود لذا تحقیق حاضر با عنوان بررسی جایگاه عقل عملی در اجتهاد شیعه می‌کوشد با مرتبه بندی احکام عقل تبیینی روشن‌تر و دقیق‌تر از حسن و قبح عقلی و قاعده ملازمه عقلیه ارائه دهد تا به کمک اثبات آن‌ها حجیت عقل به‌عنوان یک منبع مهم و مورد نیاز اجتهاد شیعه مورد تأیید واقع شود. برای تبیین جایگاه عقل به‌عنوان یکی از منابع اجتهاد شیعه در فصل اول واژه‌های عقل و اجتهاد را تعریف نمودیم و تقسیم‌بندی‌های مختلف آن‌ها را بیان کردیم تا تعریف روشنی از آن‌ها در دست داشته باشیم و بدانیم منظور از عقل منبع کدام‌یک از تعاریف ارائه شده در علوم و کتب مختلف است. آنگاه با بررسی سیر تاریخی حجیت دلیل عقل در اجتهاد شیعه ادوار آن را بیان نمودیم. در فصل دوم با بیان مراتب مختلف احکام عقل و تبیین نظرات مختلف در هر مرتبه مشخص شد که آن مرتبه از حکم عقل مورد بحث است که در عرض کتاب و سنت قرار دارد. نه حکمی از عقل که در طول حکم کتاب و سنت است و نه آن حکم عقل مورد بحث است که در عرض کتاب و سنت قرار دارد. نه حکمی از عقل که در طول حکم کتاب و سنت است و نه آن حکم عقلی که در مبادی تصدیق به کتاب و سنت مورد استفاده قرار می‌گیرد و نه حکم عقلی که در فهم کتاب و سنت دخالت می‌کنند تا از خلط مباحث هر مرتبه در مرتبه دیگر جلوگیری شود. در فصل آخر هم برای اثبات حجیت دلیل عقل ابتدا به تبیین حسن و قبح عقلی پرداختم و سپس به تحلیل قاعده‌ای ملازمه اقدام نمدیم تا منظور از حکم عقل و حکم شرع و معنای عقل در قاعده ملازمه روشن شود. سپس نظر موافقان و مخالفان قاعده را بیان کردیم و به‌نقد آن‌ها پرداختیم. در ادامه به برخی از آسیب‌های استفاده از دلیل عقل در اجتهاد اشاره نمودیم و با بیان مثال‌هایی از آن کوشیدیم تا نمونه‌های عینی استفاده نادرست و نابجا و خارج از حدود شرعی استفاده از عقل را ارائه دهیم تا ناخواسته دخل آن‌ها نشویم. از آنچه گفتیم چنین برمی‌آید که عقل به‌عنوان یکی از مصادر کشف حکم مورد تأیید شارع مقدس می باشد و احکام که توسط آن با رعایت شرایط و ضوابط خاص آن صادر می‌شود حجت می باشند و باید مورد اجرا واقع شوند.

کلیدواژه‌ها: عقل، اجتهاد، احکام عقلی، احکام شرعی، حسن و قبح عقلی، مستقلات عقلیه، غیر مستقلات عقلیه.

فصول پایان‌نامه:

 این تحقق در سه فصل ارائه شده است:
فصل اول: «مفاهیم و کلیات»
* گفتار اول: عقل
* گفتار دوم: اجتهاد
* گفتار سوم: سیر تاریخی حجیت دلیل عقل نزد شیعه
فصل دوم: «احکام عقل»
* گفتار اول: مراتب احکام عقل
* گفتار دوم: نقش عقل در فهم کتاب و سنت
* گفتار سوم: نقش عقل در عرض کتاب و سنت (یکی از منابع فقه اسلامی)
فصل سوم: «اثبات حجیت دلیل عقل»
* گفتار اول: حسن و قبح عقلی
* گفتار دوم: اثبات قاعده ملازمه
* گفتار سوم: آسیب‌شناسی و نتیجه‌گیری
نتیجه‌گیری.

نوشتن دیدگاه