توضیحات اجمالی

مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی مؤسسه‌ای علمی ـ پژوهشی است که در اسفند ماه 1362 به منظور تدوین و انتشار دانشنامه‌های عمومی و تخصصی و کتب مرجع در ابعاد مختلف معارف بشری به ویژه فرهنگ و تمدّن اسلامی و ایرانی در تهران بنیاد نهاده شد. سید کاظم موسوی بجنوردی، بنیان ‌گذار این مرکز با دعوت از شماری از برجسته‌ ترین دانشمندان و محققان ایرانی هسته اولیه این سازمان علمی را تاسیس نمود و به عنوان نخستین گام تألیف دائرةالمعارف بزرگ اسلامی را از اواسط سال 1363 به اجرا در آورد. سیاستگذاری های کلی مقالات و فعالیتهای پیرامونی این مجموعه بزرگ را شورای عالی علمی مرکز که متشکل از 46 نفر از مدیران بخشها و مشاوران علمی و ویراستاران ارشد این مجموعه می باشند را بر عهده دارند.
مدخل هایی که برای دائره المعارف بزرگ اسلامی که تا کنون (1393) 21 جلد از آن به چاپ رسیده پیش‌بینی شده ، کلیۀ زمینه‌های خرد و کلان فرهنگ و تمدن اسلامی و شیعی، مانند قرآن ‌شناسی، فقه، حدیث، تاریخ سیاسی و اجتماعی، جغرافیای تاریخی و انسانی، اسلام و فرقه‌های اسلامی اعم از فرق مذهبی و مکاتب کلامی، فلسفه و عرفان، زبان و ادبیات سرزمین‌های اسلامی، تاریخ علوم ریاضی و طبیعی، هنر و معماری در سرزمین‌های اسلامی، مردم‌شناسی، و نیز جنبه‌های فرهنگ بومی و محلی اقوام مسلمان را در بر می‌گیرد.
در حال حاضر حدود 300 نفر از محققین و دانشنمندان اسلامی در نگارش و جمع آوری مدخلهای این دائره المعارف مشغول به فعالیت می باشند. عبدالحسین آذرنگ، آذرتاش آذر نوش، غلامحسین ابراهیمی دینانی، علی بلوکباشی، علی بهرامیان، احمد پاکتچی، فرهاد دفتری، عباس سعیدی، محمد مجتهد شبستری، مصطفی محقق داماد، فاطمه و احمد مسجد جامعی، مهدی مطیع، مهروش فرهنگ، سید کاظم موسوی بجنوردی علی اکبر ولایتی و ... نام برخی از این محقیقن می باشد.
تاکنون هفت جلد از ترجمۀ عربی این بیست و یک جلد منتشر شده است. همچنین دانشنامه اسلامیکا جلد اول از متن انگلیسی دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ تهران، است که ترجمه و تدوین آن از سال ۱۳۸۲هجری شمسی (۲۰۰۳ میلادی) به دنبال مذاکرات طولانی و توافق و قراردادی میان مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی و موسسه مطالعات اسماعیلی لندن آغاز شد. انتشارات بریل در لیدن تا کنون ترجمه انگلیسی چهار مجلد از این دائرةالمعارف را تحت نظارت ویلفرد مادلونگ و فرهاد دفتری چاپ کرده‌است. به گواهی انتشارات بریل -که سابقه‌ای ۳۰۰ ساله در انتشار کتب و معارف در اروپا دارد- «دائرةالمعارف بزرگ اسلامی یکی از جامع‌ترین منابع شناخت اسلام و دنیای مسلمانان است. مشخصات 21 جلد در جدول ذیل آمده است:

بررسی تطبیقی

با توجه به توضیحات بالا روشن شد که دائره‌المعارف بزرگ اسلامی یکی از منابع غیرقابل‌چشم‌پوشی برای کسانی است که قصد دارند تا مطالبی در حوزه‌ی مداخل دائره‌المعارف بزرگ بنگارند. دانشنامه اهل‌بیت (ع) نیز از این موضوع مستثنا نبوده و لذا نویسندگان مداخل دانشنامه اهل‌بیت (ع) از مداخل همنام و یا مشابه در دائره‌المعارف بزرگ و دیگر آثار دانشنامه‌ای و دائره‌المعارفی به‌عنوان یکی از پیشینه‌های تحقیقی ارزشمند در نگارش مدخل خود بهره خواهند برد. اما نگارش مداخلی مشابه دانشنامه در دائره‌المعارف بزرگ و دیگر آثاری از این دست، ما را از تهیه دانشنامه اهل‌بیت (ع) بی‌نیاز نخواهد کرد و صرف‌نظر از اختلافات نگرشی در چگونگی تهیه مداخل دانشنامه اهل‌بیت (ع)، باید به این نکته توجه داشت که بسیاری از مداخل دانشنامه اهل‌بیت (ع) در دائره‌المعارف بزرگ وجود نداشته و یا مجلدات مربوط به این مداخل به مرحله‌ی نشر نرسیده است.
لذا در این مقال بر آنیم تا با بررسی تطبیقی دانشنامه اهل‌بیت (ع) با دائره‌المعارف بزرگ، تفاوت‌ها و تشابه‌های موجود را نمایان سازیم. چنان‌که در این جدول در ابتدا مداخل دانشنامه اهل‌بیت (ع) به ترتیب حروف الفبا ذکر شده و سپس در صورت وجود مدخلی همنام و یا مشابه در دائره‌المعارف بزرگ، همراه با ذکر جلد و صفحه درج گردیده است. علاوه بر این به‌منظور دستیابی راحت‌تر به مداخل دائره‌المعارف بزرگ، آدرس اینترنتی و اصل مقاله نیز در دسترس قرار گرفته است. همچنان‌که در صورت عدم وجود مدخل دانشنامه در دائره‌المعارف بزرگ این موضوع با تیره کردن آن بخش از جدول نشان داده شده و خطوط قرمزرنگ نیز نشان‌دهنده آن است که این نام در دائره‌المعارف بزرگ وجود دارد اما به مجلداتی ارجاع داده که هنوز منتشر نشده است.

نوشتن دیدگاه