عنوان دانشنامه
دانشنامه فاطمی (س)
موضوع دانشنامه و زبان آن
زندگی، شخصیت، سیره و منزلت حضرت فاطمه (س) و زبان آن فارسی است.
معرفی نویسندگان
این دانشنامه زیر نظر «علیاکبر رشاد» نگاشته شده است و در بخشهای بعدی به نویسندگان مداخل اشاره خواهیم کرد.
شورای علمی دانشنامه
«رضا استادی»، «عبدالکریم بهجتپور»، «مهدی پیشوایی»، «محمدکاظم رحمانستایش»، «علیاکبر رشاد»، «سید محمدکاظم طباطبایی»، «فریبا علاسوند»، «ابوالقاسم مقیمیحاجی» و «محمدهادی یوسفیغروی».
معاونان علمی دانشنامه
«ابوالقاسم مقیمیحاجی» و «عبدالکریم بهجتپور».
سال شروع و اتمام اثر
پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با تألیف دانشنامه امام علی (ع) در سال 1379 وارد عرصه دانشنامهنگاری شد و در ادامه در سال 1381 دست به طراحی دانشنامه فاطمی(س) زد، که با تأسیس پژوهشکده دانشنامهنگاری در سال 1387 با بازنگری در ساختار و محتوای مقالات ادامه یافت و در سال 1390 کار تولید و تصویب مقالات آن به پایان رسید. و در سال 1393 به چاپ رسید. (برای اطلاعات بیشتر رک: سایت پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی)
معرفی اجمالی اثر
این دانشنامه به علت محدود بودن مداخل، با ساختار موضوعی و در شش جلد و مجموعا 117 مدخل نگاشته شده است و بیش از 2800 صفحه میباشد. در جلد اول و دوم، به «حیات، منزلت و شخصیت فاطمی» و در جلد سوم به «حکمت و معارف فاطمی» و در جلد چهارم و پنجم آن به «زن و خانواده، مباحث حقوقی» و در جلد ششم آن به «زن و خانواده، مباحث اجتماعی» میپردازد.
جلد یکم
در مجموع با فهرست 402 صفحه
شامل «دیباچه»، به قلم علیاکبر رشاد، «مقدمه دانشنامه» از عبدالکریم بهجت پور و ابوالقاسم مقیمی حاجی شامل: «ضرورت تدوین دانشنامه فاطمی»، «اهداف»، «ساختار علمی»، «ضوابط کلی حاکم بردانش نامه»، «ضوابط گزینش مدخل»، «فرایند تکمیل و تولید نهایی مقالات»، «سیر و سامانه دانشنامه و گردش مقالات»، «ویژگیهای سوری»، «برآیند»، «تشکر و قدردانی» میباشد و سپس، شروع مداخل، از «زندگینامه فاطمه (س)» تا «خاکسپاری فاطمه (س)» و درنهایت «فهرست تفصیلی» و «نمایه کلی جلدهای 1 تا 3».
ضرورت تدوین دانشنامه فاطمی (س)
با توجه به لزوم اسوه پذیری از حضرت زهرا (س) و همچنین نبود کتاب مرجعی که بتواند در بحران فکری و فرهنگی عصر حاضر، در حوزه مطالعات زنان، به تبیین مبانی حقوق و حرمت زن در اسلام با ارائه الگوی عینی زن مسلمان بپردازد، تدوین دانشنامه فاطمی (س) در دستور کار قرار گرفت. (رک: دانشنامه فاطمی، علیاکبر رشاد، جلد 1، صص 37 - 36)
اهداف دانشنامه فاطمی (س)
1. تبیین جامع و علمی تاریخ زندگانی و جایگاه الهی حضرت فاطمه (س)، بهمنظور رفع ابهامات و پاسخگویی به شبهات كلامی و تاریخی و نیز روشنگری و تحلیل تحریفات و انحرافات؛
2. توصیف و تحلیل بینش، شخصیت و كنش (تعالیم، اخلاق و سیره) آن بزرگوار، بهمثابه نمونه انسان كامل، بهمنظور ارائه الگوی عینی زن مسلمان؛
3. تبیین ماهیت، مرتبت و حرمت حقوق زن، مبانی و منزلت نهاد خانواده و حقوق و تكالیف زنان از منظر اسلام، بهمنظور روشنگری، رفع شبهات و تحریف زدایی از این موضوعات؛
4. گزارش نظریههای معارض با اندیشه دینی و نگرشهای متحجرانه و متجددانه درباره زن و نهاد خانواده و نقد آنها.
(رک: دانشنامه فاطمی، علیاکبر رشاد، جلد 1، ص 37)
ساختار علمی دانشنامه
حول سه محور کلان
1. زندگی، منزلت و سیره حضرت فاطمه (س)؛
2. حکمت و معارف فاطمی (س)؛
3. زن و خانواده.
(رک: دانشنامه فاطمی، علیاکبر رشاد، جلد 1، ص 38 - 37)
ضوابط کلی حاکم بر دانشنامه
1. جامعیتِ مطالب اساسی؛
2. مستند بودن مطالب؛
3. اصالت مآخذ؛
4. پرهیز از تساهل علمی؛
5. پایبندی به قلمرو محتوایی مدخل مقاله؛
6. التزام به هندسه منطقی مقالات؛
7. پایبندی به ساختار مطالب؛
8. پرهیز از حاشیه پردازی؛
9. خودداری از ارزش داوری و رعایت ادب علمی؛
10. پرهیز از نقلقول مستقیم؛
11. پایبندی به حجم محدود در تنظیم مقالات؛
12. شیوه خط.
(رک: دانشنامه فاطمی، علیاکبر رشاد، جلد 1، صص 40 - 38)
برآیند
سعی شده این ویژگیها را داشته باشد
1. مرجعیت علمی؛
2. ارائه الگوی زن مسلمان؛
3. دفاع عالمانه و صریح از حقایق تاریخی؛
4. فراهم کردن امکان سنجش و قضاوت علمی؛
5. ارائه منظومه معرفتی؛
6. چینش موضوعی.
(رک: دانشنامه فاطمی، علیاکبر رشاد، جلد 1، صص 47 - 46)
مداخل جلد یکم
مجموعاً «19 مدخل»
از «زندگینامه فاطمه (س)» تا «خاکسپاری فاطمه (س)»
نویسندگان مداخل جلد یکم
«ابوالقاسم مقیمی حاجی (2)»، «فاضل حسامی»، «اعظم رحمتآبادی»، «سید محمدکاظم طباطبایی (2)»، «غلامحسن محرمی (2)»، «علیاکبر ذاکری»، «صادق محمودی»، «سید علیرضا عالمی (6)»، «سید حسن فاطمی موحد»، «نعمتالله صفری فروشانی»، «سید محمدجواد شبیری» و «محمدعلی جاودان».
(اعداد داخل پرانتز نشان دهنده تعداد اثر یک نویسنده در یک جلد دانشنامه میباشد. به عنوان مثال «ابوالقاسم مقیمی حاجی» دو اثر در جلد اول را نگاشته است.)
جلد دوم
مجموعاً با فهرست و نمایهها 602 صفحه و مجموعا 28 مدخل.
شامل سه بخش کلی
1. مقام و فضایل فاطمه (مجموعا شامل 9 مدخل بوده و از «اسما و اوصاف فاطمه(س)» تا «مناقب و کرامات فاطمه(س)» را در برمیگیرد.)
2. سیره فاطمی (مجموعا شامل 8 مدخل بوده و از «سیره شناسی» تا «سیره سیاسی فاطمه» را در بر میگیرد.)
3. فاطمه در دیدگاهها ( مجموعا شامل 11 مدخل بوده و از «فاطمه از نگاه قرآن» تا «کتابشناسی فاطمه» را در بر میگیرد.)
نویسندگان مداخل جلد دوم
«علی شاه علی زاده»، «علی گرامی»، «مائده رضایی»، «محمدکاظم رحمان ستایش»، «عبدالحسین کافی»، «جواد شفیعیان(2)»، «ابوالقاسم مقیمیحاجی»، «اکبر زراعتیان»، «زین العابدین قربانی»، «نجم الدین طبسی»، «ناصر رفیعی محمدی»، «محمدحسین صالح آبادی»، «سیدعلی حسینیزاده(2)»، «احمد مهدیزاده»، «محمدرضا جباری»، «مهدیه سادات مستقیمی»، «فاطمه سادات دریاباری»، «صدیقه شاکری»، «فریبا علاسوند»، «محسن الویری»، «فهیمه فرهمندپور»، «محمدعلی رضایی اصفهانی»، «رمضان محمدی»، «نهله غروی نائینی»، «علی نصیری»، «سیدضیا مرتضوی»، «محمدرضا هدایت پناه»، «محمدصادق بصیری»، «علیرضا محمدرضایی»، «عالیه سادات واصلی» و «علی معموری».
(اعداد داخل پرانتز نشان دهنده تعداد اثر یک نویسنده در یک جلد دانشنامه میباشد.)
جلد 3
مجموعاً با فهرست تفصیلی و نمایه کلی جلدهای جلد 3-1 498 صفحه و مجموعاً 21 مدخل
شامل سه بخش کلی
1. «منابع معارف» (مجموعا شامل 5 مدخل بوده و از «احادیث فاطمه» تا «اشعار فاطمه» را در بر میگیرد.)
2. «معارف نظری» (مجموعا شامل 12 مدخل بوده و از «خداشناسی» تا «دنیا و آخرت» را در بر میگیرد.)
3. «معارف عملی» (مجموعا شامل 4 مدخل میباشد و از «اخلاق و فضائل» تا «فلسفه احکام» را در بر میگیرد.)
نویسندگان مداخل جلد سوم
«علینقی خدایاری»، «اصغر غلامی»، «سید مسعود پورسید آقایی»، «محمدعلی مهدوی راد،»، «احمد مهدی زاده (3)»، «سید علیرضا عالمی»، «رضا برنجکار»، «عبدالهادی مسعودی»، «گروه حکمت فاطمی»، «علی ربانی گلپایگانی»، «صدیقه مهدوی کنی»، «عزالدین رضانژاد»، «رحیم لطیفی (2)»، «علینقی خدایاری»، «سید محمدکاظم طباطبایی»، «ابوالقاسم مقیمیحاجی (2)»، «مسعود امامی»، «زهرا خزایی»، «علیهمت بناری»، «سید کاظم سیدباقری» و «ابوالقاسم علیدوست».
(اعداد داخل پرانتز نشان دهنده تعداد اثر یک نویسنده در یک جلد دانشنامه میباشد.)
جلد چهارم
مجموعاً با فهرست تفصیلی 432 صفحه و مجموعاً 14 مدخل
از «جایگاه ارزشی زن» تا «ارث زن»
در این جلد «مباحث حقوقی راجع به زن» موردبررسی قرار میگیرد
نویسندگان مداخل جلد چهارم
«فریبا علاسوند (2)»، «محمدرضا زیبایی نژاد»، «سیف الله صرامی»، «مجید دهقان»، «محمود حکمتنیا»، «علی محمدی جورکویه»، «فرجالله هدایتنیا»، «سید احمد میرخلیلی» و «حسین هوشمند».
(اعداد داخل پرانتز نشان دهنده تعداد اثر یک نویسنده در یک جلد دانشنامه میباشد.)
جلد 5
مجموعاً با فهرست تفصیلی 405 صفحه و مجموعاً 16 مدخل
شامل دو بخش کلی
1. «مسائل زن» (مجموعا شامل 5 مدخل بوده و از «ولایت زن» تا «قصاص و دیه زن» را در بر میگیرد.)
2. «خانواده» (مجموعا شامل 11 مدخل بوده و از «ولایت بر ازدواج» تا «حضانت» را در بر میگیرد.)
این جلد، ادامه جلد چهارم «مباحث حقوقی راجع به زن» میباشد
نویسندگان مداخل جلد پنجم
«محمدجواد ارسطا»، «محمد قائینی»، «احمد حاجیدهآبادی (2)»، «محمد صالحی مازندرانی»، «اسماعیل نعمتاللهی»، «فرجالله هدایتنیا (2)»، «محمد صادقی»، «ابراهیم عبدی پور»، «محمدمهدی مقدادی»، «اکبر زراعتیان»، «زهره رجبیان»، «سید علی علوی قزوینی»، «غلامرضا پیوندی» و «حسین قافی».
(اعداد داخل پرانتز نشان دهنده تعداد اثر یک نویسنده در یک جلد دانشنامه میباشد.)
جلد ششم
مجموعاً با فهرست تفصیلی 518 صفحه و مجموعاً 19 مدخل
شامل دو بخش کلی
1. مسائل زن (مجموعا شامل 11 مدخل و از «اسلام و تحول در شخصیت زن» تا «آسیبشناسی مطالعات زنان» را در بر میگیرد.)
2. مسائل خانواده (مجموعا شامل 8 مدخل بوده و از «خانواده» تا «طلاق» را در بر میگیرد.)
این جلد «مباحث اجتماعی راجع به زن» را در 19 مدخل موردبررسی قرار میدهد
نویسندگان مداخل جلد ششم
«حسن بستان»، «عبدالکریم بهجتپور»، «حسین بستان (3)»، «زهرا خزایی»، «محمد بهشتی»، «احمد دیلمی»، «محمد داوودی»، «سید مهدی اعتمادیفرد»، «فتحیه فتاحیزاده»، «مسعود آذربایجانی»، «حسین خزایی»، «سید علیرضا عالمی»، «مرضیه صادقی رشتی»، «محمدرضا سالاریفر (2)»، «محمدرضا شرفی»، «سید حسین فخرزارع»، «نرگس خدامی دستجردی»، «فاضل حسامی» و «حسین شرف الدین».
(اعداد داخل پرانتز نشان دهنده تعداد اثر یک نویسنده در یک جلد دانشنامه میباشد.)
دانشنامه فاطمی با یک هیئت تحریریه بسیار مجرب و متخصص و با نویسندگان فراوان و تنوع موضوع در ابعاد مختلف زندگی حضرت فاطمه و همچنین پرداختن به موضوعات دستاول و بهروز و تحلیلهای بسیار دقیق و استفاده از منابع دستاول و پرداختن به موضوعات اختلافی و روشن نمودن آنها و پایبندی به ایجاز گویی وعدم حاشیه پردازی و ... یکی از موفقترین کارهایی است که در این زمینه نگاشته شده است. اما یکی از نقصهایی که به این دانشنامه وارد میشود این است که در جلدهای چهارم، پنجم و ششم (مباحث حقوقی و اجتماعی زن و خانواده) از آن جهت که دانشنامه اختصاصی و در مورد یک معصوم خاص است (گرچه بخشهای اشارهشده، بهصورت غیرمستقیم مرتبط میباشد) بهتر بود از موضوع خارج نشود(هرچند موضوعات بسیار کاربردی و بهروز و شامل تحلیلهای بسیار ارزنده میباشد)
معرفی مقالات مرتبط با نویسنده یا اثر
*«دانشنامه فاطمی»، «مجله معارف»، فروردین و اردیبهشت سال 1393، شماره 102؛
*«دانشنامه فرهنگ فاطمی»؛ «احمدعلی یوسفی»، «مجله مباحث بانوان شیعه»، تابستان 1384، شماره 4؛
*«نفوذ تاریخی و منزلت علمی حضرت فاطمه (ع)»، «علیاکبر رشاد، احمد بهشتی، محمود تقی زاده داوری»، «مجله مباحث بانوان شیعه »، تابستان 1384، شماره 4؛
* دغدغهی مضاف؛ ماجرای دلمشغولیهای فکری معرفتی حجتالاسلام علیاکبر رشاد، علیاکبر رشاد، سوره اندیشه، شهریور ومهر 1392، شماره 71 – 70، صص 343 – 339.
مشخصات نشر
سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی»؛ چاپ اول 1393؛ به اهتمام «پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی»
تذکر
مطالب فوق توسط سایت دانشنامه اهلبیت (ع) تهیه شده و هرگونه استفاده و نقل مطالب تنها با ذکر منبع مجاز میباشد.