چکیده:
در این رساله سه جریان مهم؛ مکتب خلفا، زندیقان و غالیان، مورد بازشناسی قرار گرفته و آن دسته از اقدامات آنان که در زمینه تفسیر مفسران تأثیرگذار بوده، ارزیابی شده است. مکتب خلفا که پس از رحلت رسول گرامی اسلام (ص) در برابر مکتب اهل‌بیت (ع) تأسیس و به دست امویان و عباسیان (به‌طور عموم) توسعه یافت، در حقیقت ارائه کننده نسخه حکومتی حاکمان جور از اسلام و توجیه‌گر اعمال نامشروع و ظالمانه آنان بود. برخی اقدامات پیروان این مکتب، چون: تدوین و نشر حدیث، خلق تئوری عدالت جمیع صحابه، ترویج احادیث جعلی و اسرائیلی؛ از طرفی موجب به حاشیه راندن فرهنگ و تفاسیر اهل‌بیت (ع) در جامعه مسلمانان شده است. از طرف دیگر سبب بروز افکار و عقاید باطلی چون: جبرگرایی، تشبیه، تجسیم و رؤیت خداوند در میان مسلمانان شده و علاوه بر آن زمینه‌ساز رویکرد برخی مفسران و قاریان به تفسیر اجتهادی و اجتهاد در قرائت شده است؛ که این خود اختلاف در برداشت از آیات قرآن کریم و در نتیجه اختلاف تفاسیر را در پی داشته است. زندیقان که از آغاز دعوت اسلامی در جامعه آن روزگار حضور داشتند، بیشتر به نظر می‌رسد در اواخر دوران بنی‌امیه و در دوران خلفای عباسی به اوج تحرکات سیاسی مذهبی خود دست یافتند. جعل و ترویج احادیث در تشبیه و تجسیم خداوند متعال و تنقیص عصمت پیامبر (ص) و در نتیجه تخریب پایه‌های تفسیر صحیح از آیات قرآن، پرداختن افراطی به شعر و شاعری و در نتیجه کم‌رنگ شدن پرداختن به قرآن و تفسیر آن، اعتراض بر آیات قرآن و شبهه افکنی در مضامین آن‌ها، تنها بخشی از اقدامات آنان است که در این مجال ذکر شده است. غالیان که هیچ نسبتی با اسلام و مسلمانان نداشتند جز اینکه به آن تظاهر می‌کردند، با جعل حدیث، اباحی‌گری، ترویج عقاید باطل و تبلیغات سوء در شأن اهل‌بیت (ع) زمینه‌اى را ایجاد کردند تا برخى تفاسیر و تأویلات آیات در تفاسیر شیعه، در خصوص اهل‌بیت (ع) و دشمنان ایشان محصور گردد. مهم‌تر اینکه سبب گشتند تا برخی روایات تفسیری و تأویلی ساختگی و دروغین به جرگه احادیث اهل‌بیت (ع) راه یافته که از طرفی زمینه اتهام دشمنان بر ضد شیعه را فراهم ساخته و از طرف دیگر سبب بی‌اعتمادی به برخی راویان و احادیث تأویلی و تفسیری ایشان شده است.
مقالات مرتبط:
غالیان و تأثیر برخی اقدامات آنان بر فرهنگ قرآنی شیعه، علیرضا رستمی هرانی، سید رضا مؤدب، شیعه شناسی، تابستان 1391، شماره 38، (36 صفحه، از 39 تا 74)، (علمی _ پژوهشی).
