چکیده:
پایان‌نامه حاضر، به تبیین ابعاد و مراتب مختلف نفس، حالات و قوای آن، نسبت بین نفس و عقل و بدن و سایر ویژگی‌های نفس از دیدگاه امیرالمؤمنین علی (ع) در نهج‌البلاغه می‌پردازد. نویسنده با مراجعه به سخنان امام علی (ع) در نهج‌البلاغه در مورد نفس، معانی مختلف نفس و روح و فراز و نشیب‌های آن را از منظر حضرتش بررسی کرده است؛ و نوشتارش را در سه فصل فراروی مخاطبان می‌نهد. در فصل اول از این پژوهش، از عظمت کتاب نهج‌البلاغه و شخصیت امام علی (ع) سخن گفته و به شبهه‌های وارد شده به نهج‌البلاغه پاسخ می‌دهد. آنگاه به تبیین روش‌شناسی بحث در این پژوهش خویش و فرضیه‌هایش پرداخته و فصاحت و بلاغت بی‌نظیر نهج‌البلاغه را همانند قرآن قلمداد می‌کند. نگارنده در فصل دوم ابتدا مفهوم لغوی روح و نفس و معانی و ابعاد روح انسانی در نهج‌البلاغه و سپس آرای فلاسفه در مورد نفس انسان، اثبات وجود نفس، ادله عقلی و قرآنی بر اثبات وجود نفس، برهان‌های منطقی و فلسفی مبنی بر وجود نفس، رابطه بین نفس و بدن انسان و قوای نفس در فلسفه و کلام امیرالمؤمنین (ع) را شرح داده است. وی در ادامه این فصل به بحث درباره حقیقت عقل از منظر امام علی (ع) در نهج‌البلاغه پرداخته و انواع عقل، منزلت والای عقل نزد خداوند و امور تقویت‌کننده و تضعیف‌کننده نفس را تبیین می‌نماید. او در همین زمینه پرخوری، غضب، شهوت، تعصب فکری، غفلت، آرزوهای دراز، پیروی از هوای نفس، محبت دنیا، حرص و طمع، ترک کردن عمل، استبداد رأی و فقر را از عوامل ضعف عقل و در ادامه ارتباط با خدا، وحی، تعلیم و تربیت صحیح، تجربه و مجاهده نفس و یاد خدا را از اسباب تقویت عقل برمی‌شمارد. مراتب نفس، تجرد نفس، و رابطه نفس و مرگ، از دیگر مندرجات فصل دوم محسوب می‌شود. در فصل سوم علاوه بر بحث درباره معرفت نفس از منظر امام علی (ع)، اهمیت معرفت نفس، آثار، راه‌ها و آفات آن تبیین گردیده است.
کلیدواژه‌ها:نفس، نهج‌البلاغه، امام علی (ع)، روح، قوا، بدن، عقل، مرگ، معرفت، تزکیه.
