چکیده:
با لشکرکشی اعراب مسلمان به داخل ایران سراسر این سرزمین از جمله خراسان تحت نفوذ اعراب درآمد. بعد از فتوح اولیه‌ی مسلمین آن‌ها برای ادامه دادن فتوح خود در این ناحیه شروع به مهاجرت و اسکان در شهرهای ایران به‌ویژه خراسان کردند این مهاجرت تبعات سیاسی و اجتماعی زیادی به همراه داشت. مسأله اساسی پژوهش حاضر، این است که اعراب بنا بر کدام عوامل به خراسان مهاجرت کردند و مهاجرت آن‌ها به خراسان چه پیامدهای سیاسی را به دنبال داشته است؟ در جواب بخش نخست مسئله پژوهش می‌توان گفت عوامل متعددی در مهاجرت اعراب به خراسان مؤثر بود، از جمله عامل دینی که به دوگونه جهاد، تبلیغ و نشر دین مطرح بود از سوی دیگر اعراب در جهت بهبود شرایط مادی و رفاهی زندگی خویش اقدام به مهاجرت کردند که از آن با عنوان عامل اقتصادی یاد شده است. همچنین در دوره مورد بحث مهاجرت‌های بسیاری از سوی شیعیان، خوارج و مخالفان حکومت بر اساس برخی مسائل اجتماعی صورت می‌گرفت که از آن تحت عنوان عامل اجتماعی می‌توان یاد کرد. دسته‌ای دیگر از مهاجرت‌ها بر اساس عوامل سیاسی نظامی صورت گرفت که این امر از آغاز فتوحات و در ادامه برای تثبیت فتوحات و رفع مشکلات اقتصادی و اجتماعی اعراب تداوم یافت از این‌رو، نخستین مهاجران به خراسان را باید نیروهای نظامی، فرماندهان و حاکمان دانست. وضعیت جغرافیایی ناحیه خراسان نیز به عنوان عاملی در مهاجرت اعراب مؤثر واقع شده است. شناسایی پیامدهای سیاسی حاصل از این مهاجرت بخش دیگری از این پژوهش است. به نظر می‌رسد مهم‌ترین پیامد سیاسی حضور اعراب، قدرت سیاسی اعراب در خراسان و همچنین قیام‌های پی‌درپی ضد حکومتی که هرکدام اهداف خاصی را دنبال می‌کردند، بوده است.
