چکیده:
پژوهش پیش رو با تکیه بر منابع دستاول تاریخی و بهرهگیری از تحقیقات نوین بر آن است تا سیره و اندیشههای اجتماعی امام علی (ع) در برقراری عدالت اجتماعی را ارائه دهد. برای دستیابی به این هدف و فهم بهتر اندیشهها و عملکرد امام ابتدا اوضاع اجتماعی جامعهی امام علی (ع) تبیین شده است. جامعهی سال سیوپنج هجری جامعهای است متفاوت با جامعهای که رسول اکرم (ص) به یادگار گذاشت. قبیله گرایی و تفاخر به ارزشهای قومی- قبیلهای، نژادگرایی وبرتر دانستن عرب از عجم و مادّی گرایی ویژگیهای عرب جاهلی است که در زمانهی علی (ع) از نو سر برآورده است. علاوه بر آن در این زمانه بدعتهای خلفا سنت و الگوی مورد پذیرش و اسرائیلیات و گفتههای اهل کتاب جزء دین به شمار میرود. کشورگشاییها و رویارویی با فرهنگهای دیگر، رفاهطلبی و زراندوزی را جایگزین تبلیغ اسلام و شهادتطلبی کرده است. فقدان آزادی اجتماعی مردمان را نسبت به سرنوشت جامعه بیتفاوت نموده به انزوا کشانده است. تبعیضات اقتصادی مردمان را در دو گروه فقیر و ثروتمند تثبیت کرده است. امام علی (ع) رهبری چنین جامعهای را تنها با اندیشهی اصلاحات برای برقراری عدالت اجتماعی پذیرفت. او مبنای اندیشهی خود برای برقراری عدالت اجتماعی را بر آموزهی قسط و عدالت قرآن و سخنان و تلاشهای رسول خدا (ص) در این مسیر استوار کرد. حضرت ناچار شد سیرهی خود را نیز بر اصلاحات اجتماعی جهت برقراری عدالت اجتماعی بنا نهد تا جامعهی الگو را برای بشریت بنیان گذارد، چه در جامعهی نابسامان برقراری عدالت اجتماعی ممکن نیست. او با برنامهی حذف بدعتها بر مبنای قرآن و سیرهی نبوی و ترویج خردگرایی و آزاداندیشی، زدودن سنتهای نادرست و خرافات از اذهان، تربیت دینی مردم برای تشخیص سنت از بدعت، نفی رفاهطلبی و تفاخرات نژادی و قبیلهای اصلاح فرهنگ جامعه را آغاز کرد. در مسیر اصلاحات سیاسی ضمن عزل کارگزاران ناشایست و گماشتن کارگزاران شایسته با ارائهی دستورالعملهای حکومتی اصلاح نگرش کارگزاران نسبت به مردم و نظارت بر عملکرد ایشان گام برداشت. برابرسازی مردمان در بهرهوری از درآمدهای عمومی و بازگرداندن اموال غارتشدهی بیتالمال نیز از عملکردهای امام در اصلاحات اقتصادی است. اجرای سه راهکار کلان- برابر نمودن همهی انسانها در برابر قانون، دادن آزادی اجتماعی به ایشان و فقرزدایی برای به سامان آوردن همهی عرصههای جامعه و برقراری عدالت اجتماعی مؤثر افتاد، اما قاعدین، پیمانشکنان جمل، ستمگران شام و خوارج (که چهار جریان مخالف با علی (ع) را رهبری کردند) و فرار مردمان به شام در اثر غارتهای شامیان و غیره و سستی باقیماندگان در همراهی علی (ع) موانع امام در ادامهی این مسیر شدند.
کلیدواژهها:امام علی (ع)، سیره، اصلاحات اجتماعی، عدالت اجتماعی، آزادی اجتماعی، فقرزدایی.