چکیده:

 آیات و روایات بسیاری مسئله احباط و تکفیر اعمال را مطرح می‌کنند. این بحث از موضوعات مهم اعتقادی است که در باور به معاد، حسابرسی اعمال، عدل الهی و ... تأثیر دارد. با وجود تصریح گسترده این موضوع در نصوص و تأثیر آن در بسیاری از اصول اعتقادی، باز هم میان مفسرین و متکلمین در پذیرش یا نفی آن اختلاف‌نظرهای زیادی وجود دارد تا آنجا که برخی به‌صراحت آن را نفی و برخی قاطعانه می‌پذیرند. فرضیه این رساله عبارت است از این‌که: با توجه به وجود آیات متعدد در زمینه‌ی حسابرسی دقیق اعمال، این امر مورد تأیید علماء بوده و آیاتی که اشاره به احباط و تکفیر اعمال دارند دارای تفسیر و توجیهی خاص می‌باشند. در این رساله علاوه بر تبیین مبسوط بحث و طرح بسیاری از جوانب آن به سه مسئله مهم پرداخته شده است؛ 1) توجیه سازگاری آیاتی که تصریح به احباط و تکفیر دارند با آیاتی که بر حسابرسی دقیق اعمال تأکید دارند. نتیجه نهایی مفسرین در این زمینه آن است که اعمالی که حبط نشده اعم از نیک و بد در قیامت مورد وزن قرار می‌گیرند. 2) دلیل نزدیک شدن رأی امامیه به اشاعره و تقابل با معتزله در این موضوع با وجود این‌که امامیه و معتزله قائل به حسن و قبح عقلی بوده و اشاعره آن را نفی می‌کنند. در این مورد اشکال را به محدوده مستقلات عقلیه و مصادیق آن برمی‌گردانند. 3) چگونگی توجیه بحث احباط با توجه به جایگاه نگاه وجودی و تغیر ناپذیری علم خداوند از دید فلاسفه‌. حاج ملّا هادی سبزواری این مسئله را به محو وجوه نورانی و ظلمانی امور برمی‌گرداند. بعد از تحقیقات گسترده و رجوع به منابع بسیار می‌توان گفت در میان متکلمین نظر علامه مجلسی با توجه به این‌که جمیع آیات و احادیث را پوشش داده و آراء مختلف را جمع می‌کند، به حق نزدیک‌تر است. البته جای شگفتی دارد که فلاسفه در چنین موضوع مهمی چندان اظهار نظر نکرده و اگر وارد شده‌اند بیشتر نظر کلامی ارائه کرده‌اند تا فلسفی.

نوشتن دیدگاه