چکیده:
حدیث و سنت بهعنوان دومین منبع دین شناخت، از جایگاه والایی در شریعت اسلام و مذهب شیعه برخوردارند و بیشترین استناد عملی و اعتقادی شیعیان و مسلمین به این منبع مهم است. از همان صدر اول، علل متعددی ازجمله وجود وضاعان و منحرفان، نحلهها و گرایشهای متعددی را در تشخیص اعتبار روایات به وجود آورد و فاصله زمانی بیش از یک هزاره نیز، سبب تشدید این چالش شد. در این میان دو منهج معروفی که در ارزیابی روایات به وجود آمده بودند عبارت بودند از: یکی شیوه رجالی که مختص به اهل سنت بود که با پذیرش حجیت تعبدی «خبر ثقه» به بررسی رجالی اسناد روایات میپرداخت و دیگری حجیت «خبر موثوق به» با وجه غالب «کتابشناسی بر پایه حجیت» بود که در شیعه رواج داشت. آنچه مسلم است، معیاری متین و مستحکم در سنجش اعتبار روایات بین شیعیان باراهنمایی اهلبیت؟ وجود داشته است. این معیار قویم عبارت بوده است از حجیت «خبر موثوق به» بر اساس حصول وثوق عقلایی با تکیهبر قرائن داخلی و خارجی روایات؛ و قطعاً ارزیابی صرف سندی، ملاک پذیرش روایات نبوده است. در این نوشتار، با بررسی برخی ریشههای مبانی قدما در انتقال میراث حدیثی شیعه، عقبه روشن و مستحکم آن، به تصویر کشیده شده است و با تأکید بر نهادینه بودن بحث کتابت در شیعه و وجود فرهنگ انتقال کتاب محور در اخذ و ادای حدیث، پیشینه درخشان و اطمینان زای حدیث شیعه نشان دادهشده است. همچنین در بازکاوی معنای وثاقت و ضعف از منظر قدما با توجه به مبنای فهرستی و کتاب محور، بدین نکته تأکید شده است که ثقه در لسان قدما به کسی اطلاق میشد که برآیند درونمایههای کتب حدیثی او، قابل انتساب به معصوم بوده است و ضعیف به کسی گفته میشد که منفردات او بدون شواهد و قرائن، قابلاعتماد نبوده است. نتیجه واضح این مطلب آن خواهد بود که با توجه به روحیه ضعیف گریزی، حساسیت بالای اصحاب در نقل روایات و همچنین چندین دوره پالایش قوی در منابع شیعه، اگر روایاتی از متهمان به ضعف در مجموعههای حدیثی وجود دارد شاهد صدق داشته و منفرد نبوده است و الا قدما در کتابهای خود وارد نمیکردند. این مهم، از نکات بسیار حساس و قابلتأمل است. سپس در تبیین استواری مبنای قدما، به بررسی دأب و منشهای حدیثی قدما پرداختهشده و نکتههای مهمی در این زمینه بررسیشده است مثل «توجه وافر قدما به راوی از مؤلف»، «نسخهشناسی و مقابله آنها» و... و درنهایت تعدادی از قرائنی که قدما در حصول وثوق و اطمینان از آنها استفاده کردهاند موردپژوهش قرارگرفته است. در این اثر کوشیدهایم تا با تبیین دقیق مبنایی که میراث حدیثی شیعه با آن نگاشته شده به بازخوانی و ارزیابی ذخایر عظیم حدیثی خود بپردازیم و با دقت در استواری این تراث، به بهانههای واهی به طرد بیاساس این مجموعههای گرانقدر نپردازیم. چند دست آورد بسیار مهم این نوشتار عبارتاند: 1) اثبات اعتبار و استحکام بالای روایات و مجموعههای روایی شیعه؛ 2) ضرورت بازخوانی منابع رجالی ـ حدیثی با توجه به نگارش مستحکم میراث روایی شیعه.
کلیدواژهها: قرائن اعتبار روایت، دأب قدما، متأخران، منابع حدیثی شیعه، خبر موثوق به خبر ثقه، وثوق خبری، مفهوم وثاقت و ضعف، فرهنگ انتقال مکتوب.
فصول پایاننامه:
«این پایاننامه شامل دو فصل میباشد.»
فصل اول: «کلیات (تبیین مفاهیم و مبانی)»
* بخش اول: مفهوم شناسی اجمالی برخی از واژگان
* بخش دوم: قدما و متأخران
* بخش سوم: تفاوت اصطلاح صحیح قدما با صحیح متأخران
* بخش چهارم: شیوه فهرستی و رجالی در اعتبار سنجی روایات
* بخش پنجم: مفهوم شناسی اعتبار
* بخش ششم: بازخوانی مفهوم وثاقت
* بخش هفتم: مفهوم ضعف
فصل دوم: «تبیین مبنای قدما»
* بخش اول: میراث حدیث شیعه
* بخش دوم: دأب و منش قدما
* بخش سوم: دیدگاهها دربارهی اعتبار حدیث شیعه
* بخش چهارم: قرائن
خاتمه.