w w w . a h l e b a i t p e d i a .com
دانشنامه اهل بیت
حدیث

 

پنجاه و دومین جلسه شورای عالی دانشنامه اهل بیت علیهم السلام در تاریخ پنجشنبه- ۱۰/ ۷ / ۹۹ در سالن کوثر پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار شد.جلسه با نام و یاد خدا و قرائت قرآن آغاز شد. سپس مدیر دانشنامه با سلام و خوشامدگویی به تبیین دستور جلسه پرداخته و گفت: دانشنامه از بدو تاسیس با مشکلات فراوانی و فراز و فرودهای بسیاری مواجه بوده است که آخرین آنها در سال جاری، عدم تخصیص بودجه و تشکیک در هویت دایره المعارف بودن دانشنامه بود که خوشبختانه هر دو مشکل حل شد.... محتوای جلد اول، شامل یک مقدمه به قلم مدیر دانشنامه(حدود 200 صفحه) و سه معصوم اول(حدود 450 صفحه) خواهد بود. اگر بنا باشد که این جلد در دی ماه چاپ شود، بایستی در آبان یا آذرماه تحویل بخش انتشارات شود. مسایل مربوط به هر مدخل را می‌توان به دو بخش پیشاجلسه (شورای عالی) و پسا جلسه تقسیم کرد. در این روشی که هم اکنون داریم، بخش عمده ای از کارها به پس ازجلسه منتقل می شود. ما در این روش سعی داریم به سبک و سیاق دانشنامه ای، روش مندی، موجزنویسی، گزاره های قطعی کلام شیعی و ارایه تحلیل وفادار بمانیم.

پس از ایشان استاد محمدتقی سبحانی(مدیر محترم بخش کلام و اندیشه سیاسی و اجتماعی دانشنامه) به ایراد سخن پرداخته و گفت:
درباره گزاره «عدم مخالفت با گزاره های قطعی کلام شیعی» باید عرض کنم که دو دیدگاه مطرح است. یکی همین که عرض شد و دیگری «طرح دیدگاه حوزه علمیه قم». یعنی دانشنامه اهل بیت(ع) که در قم تالیف می شود، باید بیان گر دیدگاه های شیعی با رویکرد حوزه علمیه قم باشد. برخی گزاره ها مانند ولایت تکوینی در حوزه قم از مشهور نیز مشهورتر است. افرادی همچون خالص زاده جزء جامعه علمی حوزه علمیه قم محسوب نمی شوند. رسالت ما طرح دیدگاهی است که امروزه مطرح است چرا که دانشنامه امروز نگاشته می شود.
نکته مهم دیگر آن است که در مقام گردآوری بحثی نیست همان گونه که در مقام داوری، اگر قول مخالفی، مستند گزارش شود، اشکالی نیست. اشکال در شیوه گزارش، حجم گزارش ونقاط تاکید نویسنده است. در رویکرد خروجی دانشنامه ما باید معیار داشته باشیم و بدانیم که خواننده در نهایت مدخل را مایل به کدام دیدگاه می بیند. غالب نزاع ها در برداشت از متن و سند است. ما با عوام کاری نداریم.

سپس استاد محمدکاظم رحمان ستایش به بیان نقطه نظرات خود پرداخته و چین گفت:
ما با دو دسته باورمند روبرو هستیم. دسته اول فرهیختگان و عالمان هستند که حوزه علمیه جزء این دسته است. دسته دوم عوام. به نظر بنده گزارش کردن دیدگاه های مخالف هیچ ایرادی نداشته و حتی می توان با ادبیات خاصی بسیاری از مسائل همچون بی سند بودن برخی امامزاده ها را نیز بیان کرد.
استاد علی خراسانی سومین نفری بود که به طرح دیدگاه های خویش پرداخته و گفت:
گمان ما بر آن بود که مجلدات حاوی 14 معصوم، به صورت مشترک نگاشته خواهد شد. اشتراکی فراتر از اینکه هر بخش را یک نفر متخصص بنویسد. درباره عدم مخالفت با کلام قطعی شیعی باید بگویم که این امر، لزوما ضامن عدم ایجاد مشکلات حاشیه ای نخواهد بود. با تفکیک بخش ها در 14 معصوم نیز مخالفم چرا که موجب مشکلاتی از قبیل تکرار می شود. با سپردن ویراستاری به انتشارات هم مخالف و بر این باورم که ویراستاری باید تحت نظر دانشنامه باشد.

چهارمین نفری که به ایراد سخن پرداخت، استاد سیدعلیرضا واسعی بود که از طریق مجازی در جلسه شرکت کرده بود. ایشان گفت:
مطالب جلسه را در چهار محور می توان دسته بندی کرد: محور اول امور اجرایی است که جایی در این جلسه ندارد و بیرون جلسه و میان مدیران اجرایی دانشنامه بایستی حل و فصل گردد. محور دوم، ساختار و گستره ورود محتوای مقالات است. در این بخش توصیه اکید می کنم که دانشنامه ای بودن را جدی بگیریم. از این رو بایستی در ساختار مقالات تجدید نظر و سقف صفحات را محدود کنیم. محور سوم، گردآوری اطلاعات است. در این بخش می توان سه دیدگاه منابع صرفا شیعی، منابع شیعی و سنی و جمع آوری اطلاعات بدون نگاه شیعی و سنی را مطرح نمود. محور چهارم که از همه مهم تر است محور داوری و رویکرد حاکم بر مقالات است. طبیعی است که ما به عنوان شیعه اثناعشریِ محصول مکتب قم، می نویسیم ولی انتظار خواننده یک نگاه انصافی یا تنظیفی است. در اینکه ما بایستی پیش فرضهایی همچون عصمت و علم امام داشته باشیم، شکی نیست ولی هدف ما نباید صرفا دفاع از داشته های باورمندانه امروزین حوزه علمیه قم باشد.

سپس استاد سیف الله صرامی، با بیان اینکه بعید است با شرایط موجود، تا دی ماه موفق به چاپ اول دانشنامه شویم، سخن خویش را آغاز و چنین ادامه داد:
هیچ یک از دوستان به بحث ارایه تحلیل از سوی نویسنده اشاره نکردند. به نظر می رسد این مساله باید در مجال ورود نویسنده، منابع و مآخذ و ... شفاف سازی شود. به نظر من نویسنده نباید از خود تحلیلی ارایه دهد. در هر قسمت تحلیل مناسبی را باید از دانشمندان همان حوزه بیاورد. درباره بحث اندیشه های امام، اعم از فقهی، کلامی و ... ما بایستی برآیند فقه و کلام ائمه(ع) را بگوییم. بنابراین بنده هم اکنون در مصوبه جلسه 47 خدشه کرده و می گویم: امکان ندارد که ما فقه امام باقر(ع) را جدای از فقه امام صادق(ع) ببینیم این کار نه شدنی است و نه صلاح است که بشود. درباره اصول کلامی شیعه، فرمایش جناب سبحانی را ثبوتا قبول دارم ولی اثباتا امکان ندارد. اخذ نظر مشهور حوزه علمیه امکان ندارد. درباره ویراستار و مسایل دیگر اجرایی هم هر کاری که در دایره المعارف قرآن می شود، اینجا هم بایستی بشود. درباره سبک و سیاق این جلسه هم باید عرض کنم که مداخل را به دونفر از اعضای شورا داده و سپس در جلسه بر روی ارزیابی آنان بحث کنیم.

محمد الله اکبری استاد بعدی بود به ایراد نقطه نظرات خویش پرداخت. ایشان سخن خویش را چنین آغاز کرد.
اگر بپذیریم که دانشنامه، گزارش دادن از دانش موجود است، خیلی از مشکلات حل می شود. نویسنده تاریخی نیز می تواند از محتوای کلامی، فقهی و روایی امام گزارش دهد. به شرط آنکه وظیفه اش تنها گونه بندی و گزارش و آماردهی باشد. مثلا امام باقر(ع) در حج چند روایت و در چه باب هایی دارد. این نوع نگارش القای شبهه هم نمی کند. درباب طرح دیدگاه های حوزه علمیه قم و ... به نظر می رسد در آنجا نیز می توانیم به گزارش دهی اعتماد کنیم.
دومین استادی که از طریق مجازی در جلسه شرکت کرده بود، استاد حسین دیبا بود که گفت:
جلسه بایستی بر روی یک مساله تمرکز کند. از آنجا که این جلسه پس از پایان بررسی مدخل امام باقر(ع) برگزار م شود، نگاه ها معطوف به 14 معصوم است و از این رو به نظرم نگاه جامعی وجود ندارد. تفکیک مباحث کلام، فقه، اخلاق، اندیشه و تاریخ نیز تابع متغیرهایی از جمله سطح مخاطبان و نوع تخصص آنها است. تفکیک مکتب قم و دیگر مکاتب نیز از مسایلی است که با تکیه بر گزارش گونه نویسی حل نمی شود، هر چند احراز شهرت در دیدگاه ها نیز کار آسانی نیست. از سویی ما نباید در ارایه گزارشهای مخالف، بخل بورزیم و از سوی دیگر، سوگیری نیز نباید داشته باشیم. ویراستاری علمی واحد نیز از اموری است که شکی در آن نیست.

پس از ایشان استاد محمدعلی خادمی کوشا چنین به طرح دیدگاه های خویش پرداخت:
اول آنکه ما در تعیین یک مولف برای نگارش مداخل 14 معصوم خطا کردیم. به ویژه آنکه در نظر داشتیم، تمام مسائلی که مربوط به یک امام و ناظر به دانش های مختلف است، آورده شود. محصول یک مولفی، قطعا ناقص خواهد بود. حداقل این است که مدخل نگاشته شده از سوی مولف تاریخی، از زیر نظارت ناظرهای کلامی، فقهی، اخلاقی و اندیشه ای بگذرد. درباره توجه به نظرات غیرمشهور، چنین است که بیان و رد آنها بهتر از عدم بیان و متهم شدن به یک سونگری است. توجه به اصول متفق علیه شیعه، مورد اتفاق همه ماست همان گونه که رسالت دانشنامه، یعنی نامه کردن دانش موجود مورد تایید همگان است.
آخرین استادی که در دور اول به ایراد سخن پرداخت، حمیدرضا مطهری بود. ایشان با اشاره به برخی امور اجرایی و کاستی های برخی نویسندگان گفت: برخی از امور اجرایی نظیر بودجه، ارزیابی های چندباره و ... بایستی در جلسه ای با حضور مدیر پژوهشکده تاریخ و سیره، مدیران بخشهای دانشنامه، معاون پژوهشی پژوهشگاه و ریاست پژوهشگاه حل و فصل شود. چنین ادامه داد: در رعایت نگاه شیعی، شکی نیست ولی باید روی جزئیات آن بحث شود. تحلیل مناسب وخوب، مهم است ولی تحلیل های فراوان بر حجم می افزاید. بخش اندیشه ها، فرصت نگارش ندارد و از سویی تفکیک آنها سبب تکرار می شود. از سوی دیگر، گونه شناسی روایات و میراث علمی نیازی به ورود به بخش اندیشه ها ندارد.

سپس استاد محمد تقی سبحانی در دور دوم از سخنان خویش خاطر نشان کرد: امور اجرایی خارج از رسالت این جلسه است. درباره محتوا و ساختار مقالات و نسبت آن با حوزه های دانشی سه فرض قابل تصور است:
اول آنکه جامع باشد و تمام ابعاد فقهی، کلامی، اخلاقی، تاریخی و اندیشه ای امام را در بربگیرد. که این امر در فرصت کنونی نشدنی و خارج از عهده یک نویسنده است. از این رو این گزینه ولو مطلوب است ولی باید کنار گذاشته شود. دوم آنکه مدخل، کاملا تاریخی و به قلم یک نویسنده تاریخی نگاشته شود که در این صورت بایستی حجم آن به شدت تقلیل یابد. البته عیبی هم ندارد و می شود رأی گیری کرد. سوم آنکه نگاه جامع ولو در حد ارایه شمائی از حوزه های دانشی باشد و ورود به محتوای اصلی به بدنه دانشنامه واگذار شود. این گزینه حد وسط و شدنی است. این امر بایستی با همکاری سه بخش و به صورت ارایه الگو و سرفصل از سویی و با یک نویسنده و چند ناظر از سوی دیگر انجام شود.

پس از ایشان استاد محمدکاظم رحمان ستایش نیز، دور دوم سخنان خویش را ایراد کرده چنین گفت:
دانشنامه، یک خروجی علمی پژوهشی نیست بلکه ترویجی مروری است. پس دایره المعارف العلوم نیست. وقتی نگاهمان این باشد، به ویژه در دایره المعارفهای مذهبی مثل دانشنامه اهل بیت(ع)، ترویجی‌تر می شود. این مساله رویکرد را روشن می کند. با این رویکرد، هنگام ورود به مباحث، تحلیل هم معنا پیدا می کند. تحلیل غیر از حکم صادر کردن است. همین که نویسنده، داده ها را منسجم و منظم بیاورد، کافی است. در قسمت تفکیک بخشها، منطقی این است که در یک قسمت کلی، بگوییم در حوزه فقه امام نقش دارد و ارجاع دهیم به بخش فقه. چه اشکالی دارد که نسخه آزمایشی در تیراژ محدود، چاپ کنید. نکته دیگر آنکه فقه امام باقر(ع) و امام صادق(ع) در کلیت با هم یکی هستند ولی ظهور تاریخی متفاوتی دارند. به عبارتی، نقش امام باقر(ع) با نقش امام صادق(ع) در فقه متفاوت است. این امر گاهی با آمار محقق می شود ولی گاهی محقق نمی شود. آرای مخالف را باید بیاوریم ولی در تحلیل نویسنده به آن معنای گفته شده، هضم می شود. در ویراستاری نیز بخش ویراستاری علمی بایستی زیر نظر دانشنامه باشد. ارزیابی ها را در عرض هم انجام ندهید و در هزینه ها صرفه جویی و پیشرفت کار را بیشتر کنید.
در پایان، صلوات بر محمد و آل محمد(ص) حسن ختام جلسه شد.

☘️☘️☘️☘️☘️
مصوبات جلسه:

1. دانشنامه اهل بیت(ع)، همان گونه که از نام آن پیداست، «دایره المعارف» است و بایستی همان فرآیندها و اشل‌های دایره المعارف قرآن کریم زیر نظر مدیر دانشنامه در مورد آن رعایت شود.
2. امور اجرایی دانشنامه در جلسات مدیران بخش های دانشنامه و به صلاحدید مدیر دانشنامه با حضور ریاست پژوهشگاه یا معاون پژوهشی پژوهشگاه حل و فصل شود.
3. ویراستاری فنی و علمی دانشنامه زیر نظر دانشنامه انجام پذیرد.
4. مسایل ساختاری و محتوایی جلسه 52 استخراج و در اختیار اعضا قرار داده و در جلسه 53 بر روی آن بحث و رای گیری شود.

نوشتن دیدگاه


تصویر امنیتی
تصویر امنیتی جدید