وی با ذکر اینکه مناظره همان دیالوگ و گفت‌وگوهای علمی امروزی بین دیدگاه‌های مختلف است، افزود: با این تفاوت که نمی‌توان شأن امام رضا(ع) را به عنوان یک طرف مناظره کاهش دهیم؛ زیرا امام(ع) مفسر وحی و استاد کامل است و بقیه شاگرد او محسوب می‌شوند و صرفاً بحث کلامی و جدلی میان دو فکر مختلف در یک سطح نیست؛ البته امام(ع) در کمال آزادی بیان می‌فرمودند که هر چه می‌خواهید بپرسید و محذوریتی برای دیگران در پرسش قرار نمی‌دادند.
استناد امام به فرهنگ دینی طرف مناظره
معاون پژوهش پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با اشاره به مناظره جاثلیق با امام رضا(ع)، اضافه کرد: این دانشمند مسیحی می‌گفت که امام بر اساس مطالب دینی خود و پیامبرشان مجادله می‌کند که من از اساس آنها را قبول ندارم، ولی روش امام این بود که فرمودند که اگر من از کتاب دینی خودت استدلال کنم، می‌پذیری؟ او گفت که می‌پذیرم؛ امام(ع) در این مناظرات در برابر متدینان به ادیان از منابع دینی و شیعی استفاده می‌کردند و در برابر متکلمان ملل و فرهنگ‌های دیگر به فرهنگ دینی آنها، انجیل، تورات و ... استدلال می‌کردند.
کافی تصریح کرد: گفته می‌شود که امام(ع) به زبانِ صاحبان ادیان با آنها تکلم می‌کرد(عبری، انگلیسی و فارسی و ...) ولی بنده طبق تحقیق به قرائنی رسیدم که امام به عربی صحبت می‌کردند و ظاهراً ترجمه می‌شده است؛ قرائنی مانند اینکه مأمون و افراد حاضر در جلسه هم متوجه مطالب مناظرات می‌شدند وجود دارد. البته باید حدیث‌پژوهان مطالعه جدی در مورد این برداشت داشته باشند.
استناد فراوان به قرآن در مناظرات
عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه تصریح کرد: امام(ع) در این مناظرات در مقام صدق و توجیه از رویه‌های متناسب استفاده می‌فرمودند؛ امام(ع) استناد بسیار زیادی به قرآن به خصوص در بحث اراده دارند؛ صدق گزاره‌های امام براساس کتاب و سنت است، ولی برای توجیه این مطالب (که صدق آن از قرآن و سنت گرفته شده) استدلالاتی از باورها و کتب مورد قبول طرف‌های مناظره استفاده می‌کردند و همین سبب ایجاد تناقض در گفتار آنها می‌شد.
وی با اشاره به نمونه‌هایی در این باره، گفت: جاثلیق در مورد حضرت عیسی(ع) از امام پرسید و امام جوابی کاملاً فنی دادند و فرمودند که ما عیسایی که به محمد(ص) ایمان دارد قبول داریم، البته عیسی نماز کم می‌خواند و روزه هم کم می‌گرفت؛ جاثلیق خطاب به امام می‌گوید که من فکر می‌کردم علم تو بیشتر از این باشد؛ زیرا می‌گویی حضرت عیسی نماز کم می‌خواند و روزه هم کم می‌گرفت؛ در حالی که عیسی در شب نماز شب می‌خواند و روزها روزه می‌گرفت. امام رضا(ع) فرمود: پس اگر نماز می‌خواند و روزه می‌گرفت برای چه کسی این کار را می‌کرد؛ جاثلیق ساکت شد و از پاسخ درماند؛ زیرا او اعتقاد به خدایی مسیح دارند. امام(ع) از برهان خلف بهره بردند؛ یعنی از مقدمه خلاف واقع استفاده کردند و نتیجه مدنظر خود را گرفتند.
تطبیق الگو؛ تکنیک امام در مناظره
کافی بیان کرد: یکی دیگر از تکنیک‌های امام(ع) در روش مناظره، تطبیق الگو بود، مثلاً این سؤال مطرح است که لقمان پیامبر بوده یا خیر؟ برای پاسخ باید یک الگوی کلی برای پیامبری تصویر کنیم و بعد مصادیق را با معیارها بسنجیم، مثلاً پیامبر کسی است که از جانب خدا پیام دین را می‌آورد و تبلیغ می‌کند و ابتدا عده زیادی با او مخالفت می‌کنند و آنان در فشار و سختی قرار می‌گیرند تا اینکه سرانجام پیروز شده و تبدیل به اکثریت می‌شوند؛ بنابراین اگر لقمان هم منطبق براین مدل باشد پیامبر است و اگر نباشد خیر. «مادلو» همین کار را برای جانشینی پیامبر(امام علی) کرده است؛ گفته جانشین همه پیامبران در قرآن کسانی هستند که نسبت نسبی با نبی آن دوره داشته‌اند پس در مورد پیامبر اسلام(ص) هم باید خویشاوند نسبی او به خلافتش برسد.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه اضافه کرد: جاثلیق معتقد بود که عیسی شایسته پرستش و خدایی بود؛ در اینجا امام از جاثلیق می‌پرسد که شما چرا منکر این هستید که عیسی با اذن خدا مرده زنده می‌کرد و بیماران را شفا می‌داد؛ امام با براهینی الگوی کلی جاثلیق را از بین برد. حضرت ابتدا به «یسع» که یکی از پیامبران است، مثال زدند و فرمودند که او روی آب راه می‌رفت و مرده زنده می‌کرد و ابرص و اکمه را شفا می‌داد، ولی امتش او را خدا و رب ندانستند و پرستش و عبادت نکردند. ایشان هم ۳۵ هزار نفر را بعد از گذشت ۶۰ سال از مرگشان زنده کرد. پس او نسبت به عیسی برای خدایی شایسته‌تر بود.
این پژوهشگر اظهار کرد: همچنین امام از کتب آسمانی نمونه آوردند و آن رأس الجالوت بود. وی از منطقه‌ای عبور کرد و از استخوان ریخته سؤال کرد. خدا فرمود که اینها مرده‌اند و در این هنگام به اذن خدا زنده شدند. همچنین داستان موسی بن عمران در کوه طور را بیان کردند که موسی همراه با همراهانش به کوه رفتند تا به گمانشان خدا را ببینند، ولی وقتی هیبت الهی را دیدند صیحه کشیدند و فوت کردند. فقط موسی زنده ماند، موسی گفت که من ۷۰ نفر انتخاب کرده بودم و الان باید تنها بروم؛ لذا قوم من مرا تأیید و تصدیق نخواهند کرد و موسی به اذن خدا آنها را زنده کرد. امام(ع) تکثر در ربوبیت در اندیشه جاثلیق را به این زیبایی مردود کردند.
