چکیده:

 نقش اجتهاد صحیح در رسیدن به احکام شریعت نجات‌بخش اسلام بر هیچ‌کس پوشیده نیست؛ زیرا آگاهی به احکام اسلامی، مقدمه عمل به آن‌ها محسوب می‌شود. راه دست‌یابی به این احکام، مراجعه به منابع چهارگانه کتاب، سنت، اجماع و عقل است؛ اما از میان آن‌ها، این پژوهش به تبیین نقش عقل در اجتهاد و استنباط احکام شرعی پرداخته و زمینه‌های ورود عقل به حوزه دین و ارتباط عقل و اجتهاد را در جامعه اسلامی با استفاده از روش کتابخانه‌ای مورد بررسی قرار داده است. بررسی تاریخچه اجتهاد و نیز منبعی بودن و یا ابزاری بودن عقل، مفاهیم و مبانی تصور، مفهوم عقل از لحاظ لغوی و اصطلاحی، مباحث مربوط به خاتمیت و جامعیت دین و مباحث ثابت و متغیر در دین و فقه، از مباحثی است که در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفته است. بر این اساس، عقل دارای دو نقش منبع و ابزار در فرایند استنباط احکام شرعی دارد و در کنار قرآن و سنت، می‌تواند دلیل حکم شرعی قرار بگیرد. منبع بودن عقل را حداقل برای استنباط بعضی از احکام، تمام گرایش‌های شیعه و اهل سنت، اخباریون، اصولیون و حتی اشاعره پذیرفته‌اند. فقها درباره نقش منبعی عقل به مباحثی چون قاعده و ملازمه پرداخته‌اند و بر این اساس، عقل که در منابع فقه و اصول به‌عنوان یکی از منابع چهارگانه استنباط مطرح می‌باشد، علاوه بر استنباط مستقیم حکم شرعی در ناحیه مستقلات عقلیه، در ناحیه غیر مستقلات عقلیه نیز برای تطبیق اصول بر فروع و مراحل مختلف استنباط و استدلال شرعی مورد استفاده قرار می‌گیرد. درباره نقش ابزاری عقل نیز هر انسانی با اندکی تأمل درمی‌یابد که بدون کمک گرفتن از قوه عقل، هیچ استدلالی سامان نمی‌یابد. در این راستا، کاربرد ابزاری و غیراستدلالی عقل به سه نوع آلی، تأمینی و تسبیبی تقسیم شده است.

فصول پایان‌نامه:

 این تحقیق در دو بخش ارائه شده است:
بخش اول: «تاریخچه و مبادی»
* فصل اول: بحث تاریخی عقل و اجتهاد
* فصل دوم: مفاهیم تصوری
* فصل سوم: مبادی تصدیقی
بخش دوم: «نقش عقل در فرایند استنباط احکام و رویکردهای مختلف در این مسئله»
* فصل اول: نقش منبعی عقل در اجتهاد
* فصل دوم: نقش ابزاری عقل در اجتهاد
خلاصه و نتیجه‌گیری.

نوشتن دیدگاه