چکیده:
ربا در لغت به معنای زیادی و در شرع به مبادله دو هم‌جنس با زیادى یکى از آن‌ها به‌شرط مکیل و موزون بودن و همچنین قرض دادن یک جنس به دیگرى با شرط بازپرداخت اضافى اطلاق می‌شود. شدت تحریم ربا اکثر فقها خاصه شهید اول و شهید ثانی را بر آن داشت تا در کتب فقهی خود و ذیل بحث ربا، راه‌هایی را برای تخلص از ربا عنوان نمایند که از جمله آن می‌توان به‌ضمیمه کردن جنس به‌عوض کمتر و یا به معوضین در مواردی که معلوم نیست کدام‌یک کمتر است و همچنین فروش مبیع به مقدار مساوی آن و هبه زیادی و بریء الذمه نمودن متعاقدین پس از قرض و یا هبه اشاره نمود که مستند دیدگاه شهیدین، روایات بسیار وارده از معصومین (ع) می‌باشد، اما امام خمینی با شرح و بیان تفصیلی انواع ربا، روایات مؤید حیل شرعی را تنها ناظر بر ربای معاملی، آنجا که تفاوت حجمی در اجناس وجود دارد و نه تفاوت قیمی می‌داند و معتقد است در مورد ربای قرضی و قسم دیگر ربای معاملی، روایاتی وارد نشده و به عبارت دیگر آنچه برای حیله آمده اصلاً ربا نیست و آنچه ربا است حیله‌ای برای حلال کردنش متصور نمی‌باشد. این پایان‌نامه طی چهار فصل به بررسی مشروح راه‌های فرار از ربا از نظر موافقان و مخالفان و دلایل و اشکالات هر یک از آنان می‌پردازد و به این نتیجه می‌رسد که دلایل و مبنای امام خمینی (ره) در رد حیله‌های شرعی در ربا قابل دفاع و توجیه است.
کلیدواژه‌ها:ربا، حیل ربا، راه‌های فرار از ربا، ضم ضمیمه، تفاوت قیمی و حجمی در اجناس.
فصول پایان‌نامه:
این تحقیق دارای چهار فصل می‌باشد:
فصل اول: «ربا و تقسیمات آن و بیان تشدید حرمت آن از نظر آیات و روایات»
* مقدمه
* تعریف ربا
* ادله حرمت ربا
* علت تحریم ربا
* انواع ربا
* استثنائات ربا
فصل دوم: «مفهوم حیله در لغت و اصطلاح و در قرآن و روایات»
* تعریف لغوی و اصطلاحی حیله
* حیل در فقه و حقوق اسلامی
* حیل در فقه امامیه
* حیاه و بعضی از واژه‌های مشابه آن
* اقسام حیله
فصل سوم: «حیله در ربا با تکیه‌بر دیدگاه شهیدین»
* مقدمه
* مستندات روایی راه‌های فرار از ربا
* راه‌های فرار از ربا از دیدگاه شهیدین
فصل چهارم: «حیله در ربا با تکیه‌بر دیدگاه امام خمینی (ره)»
* مقدمه
* اثبات حرمت حیل ربا، از طریق قاعده نقض غرض
* کلام امام راحل در به‌کارگیری حیل ربا و ارزیابی آن
* دیدگاه تفضیلی امام خمینی در مورد انواع ربا و احکام آن
* بین تفصیلی امام در عدم مشروعیت حیل ربا
* بررسی روایات حیل شرعی از نظر سند
* بررسی روایات حیل شرعی از نظر دلالت
* بیان تفصیلی و مشروح امام در مورد حیل شرعی
* مسائل مستحدثه در حیله‌های شرعی ربا
جمع‌بندی و نظریه مختار.
