چکیده:

 اختلاف پیرامون «ایمان و کفر مرتکب گناه کبیره» و سرنوشت اخروی وی که اولین مسئله مطرح در تاریخ مجادلات کلامی مسلمین بوده است، ریشه در نوع نگاه فرق مختلف اسلامی به مقوله ایمان و تلقی خاص هر یک از ماهیت و لوازم آن دارد که در این میان تفاوت نظرها در باب رابطه ایمان و عمل، عامل اصلی بروز اختلافات بوده است. در میان فرق کلامی عامه، از بین کسانی‌ که عمل را داخل در ماهیت ایمان و از شروط قوام ذات آن می‌شمارند؛ سخت‌ترین موضع از آن خوارج است که فتوا به کفر صاحب کبیره داده‌اند، حسن بصری اهل کبائر را منافق خوانده و معتزله وی را در حد وسط ایمان و کفر قرار داده و از آن تعبیر به «منزله بین المنزلتین» کرده‌اند، اما اهل حدیث با تفسیر این جزء ایمان به شرط کمال آن، مرتکب گناه کبیره را مؤمن فاسق دانسته‌اند. در مقابل کسانی که عمل را خارج از ماهیت ایمان و جدای از ذات آن می‌دانند، در قبال وضعیت مرتکب کبیره، دو نظر کلی ارائه نموده‌اند؛ مرجئه با تقلیل ایمان به معرفت و بی‌اهمیت دانستن عمل، گناهکار را به صرف شناخت خدا، مؤمن حقیقی و از اهل نجات پنداشته‌اند، ولی اشاعره که ایمان را همان تصدیق قلبی می‌دانند با اذعان به لزوم اقتران ایمان و عمل صالح در موضعی مشابه با اهل حدیث گناهکار را مؤمن فاسق نامیده‌اند. متکلمین شیعه نیز در این باب نظر واحدی ندارند. نص گرایانی چون شیخ صدوق و پیروانش که ظواهر آیات قرآن و اقوال معصومین (ع) را یگانه مرجع کشف حقایق دینی می‌شمارند، بر اساس همین ظواهر، ایمان را حاصل اعتقاد و اقرار و عمل و ترک عمل را مساوی خروج از دایره ایمان می‌دانند، ولی از آن‌رو که قائل به تفکیک بین ایمان و اسلام‌اند، مرتکب گناه کبیره را مسلمان غیر مؤمن می‌خوانند. در مقابل عقل‌گرایانی چون شیخ مفید و اتباع وی که ایمان را از سنخ معرفت و عمل را خارج از حوزه مفهومی آن می‌پندارند، علیرغم اضطراب و تشتت رأی بسیار، در نهایت حکم به ایمان مرتکب گناه کبیره کرده‌اند. در حدود 900 آیه از آیات قرآن نیز به موضوع ایمان اختصاص دارد که مفاهیم برآمده از این آیات، به انضمام احادیث مأثور از اهل‌بیت (ع) که بهترین مفسر و مبین کلام الهی‌اند، ایمان را از جنس تصدیق و یقین قلبی و مرتبه‌ای بالاتر از اسلام ظاهری می‌نمایانند که همواره ملازم عمل صالح بوده و بنا بر شدت و ضعف آن افزایش و کاهش می‌یابد و ارتکاب گناه در صورتی که از آن توبه نشود، منجر به زوال آن می‌گردد. پس باید با تفکیک اسلام و ایمان، صاحب معاصی کبیره صرفاً مسلمان ظاهری دانست.

کلیدواژه‌ها:اسلام، ایمان، کفر، گناه کبیره، فرق کلامی.

فصول پایان‌نامه:

 این تحقیق در چهار فصل ارائه شده است:
فصل اول: «کلیات»
* واژه‌شناسی
* تاریخچه بحث
* تنبیه
فصل دوم: «ایمان مرتکب گناه کبیره از منظر فرق کلامی عامه»
* خوارج
* مرجنه
* حسن بصری
* معتزله
* اهل حدیث
* اشاعره
فصل سوم: «ایمان مرتکب گناه کبیره از منظر متکلمین شیعه»
* شیخ صدوق
* شیخ مفید
* سید مرتضی
* شیخ طوسی
* خواجه نصیرالدین طوسی
* علامه حلی
فصل چهارم: «ایمان مرتکب گناه کبیره از منظر قرآن و حدیث»
* قرآن
* حدیث
نتیجه‌گیری.

نوشتن دیدگاه