چکیده:
پژوهش حاضر با عنوان نقد و بررسی حیات حضرت مریم (س) و عیسی (ع) در بحارالانوار با هدف استخراج ملاک و معیارهای علامه مجلسی در نقل قصص مربوط به آنان نگارش یافته است. هدف عمده این بوده است که با بررسی متن بحار در این بخشها و نیز با تأمل بر سایر آثار علامه مجلسی معیارهای ایشان در نقل داستان آن دو بزرگوار استخراج شود. گروه بسیاری از محققان معتقدند علامه در انتخاب روایات معتبر و بازشناسی آنها از احادیث ضعیف تلاشی نداشته و هر غث و سمینی را در بحارالانوار کنار هم گردآورده و به صحت و سقم محتوایی و درستی یا نادرستی نسبت آنها به معصومین توجهی نداشته است؛ حال آنکه بر اساس تأمل صورت گرفته در بیانها و توضیحات علامه ذیل روایات این بخشهای بحار، میتوان به تطابق نداشتن پندار عمومی با واقعیت درباره چگونگی مواجهه مؤلف بحارالانوار با روایات پی برد. باید گفت علامه مجلسی، هم در مقام انتخاب و گزینش اخبار و هم در مقام تبیین محتوای آنها، بر طبق مبانی و اصول کلی و روشهای خاص خود عمل کرده است؛ درواقع انتخاب روایات کاملاً گزینشی بوده و علامه معیارها و ملاکهای خود را در جایجای بحارالانوار ارائه دادهاند. از جمله این ملاکها (که از بررسی بخشهای مربوط به قصص این حضرات به دست آمده) این است که ایشان روایتی را مورد پذیرش قرار میدهند که موافق با ظاهر آیات قرآن کریم باشد، علامه همچنین برای رفع تناقض روایت با ظاهر آیه به ارائه توضیح و تفسیر ذیل خبر میپردازند. ملاک دیگر ایشان در تأیید روایت، کثرت بیان قول مورد نظر و انطباق آن با روایات متعدد و اخبار زیادی است که راجع به آن نقل شده است؛ در برخی موارد اگر چنین موضوعی، در ظاهر با مقبولات عقلی متعارض باشد، با شرح و توضیح به رفع تعارض میپردازد. علامه همواره سعی در جمع میان اقوال مختلف ذیل حدیث داشته و با جمعبندی به یک قول واحد اشاره میکنند. توجه به تقیه و ارائه دلایل مختلف برای حمل حدیث بر تقیه، پذیرش روایت بهشرط موافقت با منقولات دیگر روایات معتبر و صحیح، بهرهگیری از نظرات لغویان در مباحث لغوی متناسب با سیاق روایت و توجه به اسرائیلیات و راویان آنها و اظهار نظر صریح و قاطع در بطلان ایشان از دیگر معیارهای علامه مجلسی میباشد.