چکیده:

 هدف از نگارش این پژوهش، بررسی روش‌های تربیت اخلاقی در سیره حضرت ابراهیم (ع) از منظر قرآن کریم است. بر اساس فرضیه‌ی تحقیق، در قرآن کریم، روش‌های خاصی از جمله روش‌های ایجادی، اصلاحی و تثبیتی و تقویتی در تربیت اخلاقی انسان در ضمن داستان حضرت ابراهیم (ع) قابل بررسی است. لذا در این پژوهش سعی شده روش‌های موجود را با زندگانی حضرت ابراهیم (ع) تطبیق داده و اثرات هرکدام از آن‌ها را بر روی مخاطبان بررسی کنیم. مطالب این تحقیق، با مراجعه به کتب تفسیری، اخلاقی و تربیتی پس از بیان کلیات و مفاهیم، به بررسی روش‌های ایجادی، اصلاحی و تثبیتی و تقویتی در تربیت اخلاقی در سیره حضرت ابراهیم (ع) در قرآن پرداخته است. در روش‌های ایجادی در تربیت اخلاقی مخاطبان که در سیره حضرت ابراهیم (ع)، بر اساس آیات نورانی کلام الهی، مورد مطالعه قرار گرفته ‌است، می‌توان به روش‌هایی مانند روش الگویی، عبرت‌آموزی، تشویق، انذار و تبشیر، تلقین به نفس، تکریم شخصیت، ارائه نشانه، پرسش، ایجاد عادت و... اشاره کرد. حضرت ابراهیم (ع)، با استفاده از این روش‌ها، در ایجاد یک رفتار یا صفت تازه‌ی نیک و پسندیده در مخاطبانش، آن‌ها را به‌سوی تربیتی اخلاقی فراخوانده‌اند. در ادامه، روش‌های اصلاحی در تربیت اخلاقی در سیره حضرت ابراهیم (ع)، مورد بحث قرار گرفت که این روش‌ها عبارت‌اند از: روش موعظه، محاسبه، معاتبه و معاقبه (سرزنش و کیفر دادن)، تغافل (چشم‌پوشی)، توبه، مقایسه، وعده پاداش، عمل به ضد و تنبیه. حضرت ابراهیم (ع) برای اصلاح رفتار مخاطبان از این روش‌ها سود جسته‌اند. سپس در پایان روش‌های تقویتی و تثبیتی در تربیت اخلاقی که توسط حضرت ابراهیم (ع) مورد استفاده واقع شده، بررسی؛ و روش‌های اعطای بینش، ابتلاء و امتحان، تمرین و تجربه، مرحله‌ای بیان کردن، تکلیف به‌قدر وسع و توانایی، فریضه سازی، مواجهه با نتایج اعمال، مجازات به‌قدر خطا، یادآوری نعمت‌ها، عطا و حرمان و... از سیره آن حضرت برداشت شده‌است. بر اساس نتایج حاصل از تحقیق، حضرت ابراهیم (ع)، از هر سه نوع روش ایجادی، اصلاحی و تثبیتی به صورت‌های مختلف در تربیت اخلاقی مخاطبانش بهره برده‌اند که استفاده ایشان از بعضی روش‌ها به‌صورت چشمگیرتری بوده که از جمله آن‌ها می‌توان به روش پرسش اشاره کرد. حضرت در دعوت مخاطبان خود با طرح پرسش‌های مستمر، اندیشه مخاطبان خود را تحریک کرده تا ضمن ایجاد تزلزل در اعتقادات واهی آنان، زمینه ارائه و پذیرش پیام‌های الهی را فراهم آورد. از این‌رو می‌توان گفت، شیوه‌ی پرسش از اصلی‌ترین روش‌های دعوت ایشان محسوب می‌گردد. همچنین ایشان قهرمان احتجاج و مجادله احسن با عموم مخاطبان بوده‌اند. رعایت تناسب روش دعوت با ویژگی‌های مخاطبان، رعایت ادب و احترام وافر و به‌کارگیری مفاهیم و موضوعات متنوع عواملی هستند که توانسته مجادله‌های ایشان را به نمونه‌هایی از جدال احسن تبدیل نماید. البته در بیشتر مواقع حضرت از چند روش به‌صورت هم‌زمان استفاده کرده‌اند. مثلاً در مناظره با قوم مشرکش، از روش‌های اسوه، تکریم شخصیت، موعظه، مواجهه با نتیجه عمل، اعطای بینش، مقایسه و ... سود برده ‌است تا هم بتوانند رفتار شایسته‌ای را ایجاد کرده و هم رفتارهای ناشایسته آنان را اصلاح نماید و همچنین به تثبیت و تقویت رفتارهای ایجاد شده بپردازد.

نوشتن دیدگاه