چکیده:

 علی (ع) تنها امام معصوم از میان ائمه اطهار (ع) است که توانست در شرایط بسیار حساس و نابسامان آن روزگار، زمام حکومت را به دست گیرد. بدون تردید، یکی از مسائل عصر او دشمن‌شناسی، شیوه رفتار با مخالفان، سیاست‌ها و راه‌کارها جهت حل مشکلات به وجود آمده بود که این پژوهش به علل و زمینه‌های مخالفت‌ها، گونه‌های مخالفین، شیوه‌های مخالفان و برخورد امام با مخالفان در ابعاد مختلف، از دیدگاه نهج‌البلاغه پرداخته است. با رحلت پیامبر (ص)، علی (ع) به مدت بیست‌وپنج سال خانه‌نشین شد و پس‌ازآن خلافت ظاهری را به دست گرفت. امام علی (ع) در دوران خلافت خود، با مخالفان جدی مواجه شد که زمینه‌های مخالفت آنان از زمان پیامبر اسلام (ص) شکل گرفته بود و به‌تدریج در دوران بیست‌وپنج سال، با فاصله گرفتن جامعه اسلامی از سیره پیامبر (ص) و جایگزینی معیارهای جاهلی و قومی به‌جای ارزش‌های دینی، رقابت، کینه، حسادت، کژاندیشی و جمود فکری در میان آنان رشد کرده و امام را از رسیدن به اهداف خود که احیای سنت پیامبر (ص) بود باز می‌داشت. ریاست‌خواهی و دنیاپرستی برخی مسلمانان و همچنین زراندوزی و بخشش‌های بی‌شمار برخی خلفای پیشین، مسلمانان را از پذیرش عدالت علوی ناتوان ساخته بود، به‌گونه‌ای که حکومت عدالت محور علی را برنمی‌تابیدند. اصحاب جمل، معاویه و خوارج، گروه‌های مخالفی بودند که بیشتر با بهانه‌جویی، امتیازخواهی، تطمیع فرماندهان، توطئه‌چینی، جنگ روانی و براندازی، مخالفت خود را ابراز می‌کردند و عاقبت، زمینه شهادت امام را مهیا ساختند. شیوه حکیمانه امام، در نخستین گام، مدارا با بیعت ستیزان، بیعت گریزان و بیعت شکنان بود؛ سپس از طریق مکاتبه، اعزام سفیر یا مذاکره مستقیم، سعی در هدایت مخالفان داشت. با وجود این‌که مخالفان بارها به امام اهانت کردند، اما آن حضرت، مصالح اسلام را فدای مصالح فردی نمی‌کرد و شکیبایی پیشه می‌نمود؛ اما پس از اتمام حجت و دادن پند و اندرز و تبیین موقعیت خود، به مبارزه با آنان پرداخت.

کلیدواژه‌ها:امیرالمؤمنین (ع)، نهج‌البلاغه، اسلام، مخالفان، خلافت، بیعت.

نوشتن دیدگاه