چکیده:
عاشورا یکی از مهم‌ترین وقایع مذهبی شیعی است که تأثیر گسترده‌ای در آداب و رسوم، سنن و سوگواری‌های شیعیان دارد و این تأثیر مبنی بر ویژگی‌های بزرگی است که یکی از مهم‌ترین این ویژگی‌ها نماد و نماد گونه بودن بسیاری از این آداب و رسوم و سنن است در این رساله توضیحی در مورد نماد و تمثیل شناسی و بعد اشاره مختصری به تاریخ عاشورا و پس از آن نمادهای عاشورایی را مورد تحقیق و بررسی قرار می‌دهیم و به سؤالاتی از قبیل اینکه این نمادها و نشانه‌ها از چه زمانی وارد فرهنگ مردم ایران‌زمین شده‌اند؟ و چگونه و چرا در این فرهنگ جای گرفته‌اند؟ پرداخته می‌شود. در مورد نماد و نشانه‌ها در این تحقیق بیان شده که نشانه یعنی آنچه ما را از خود آن موضوع فراتر ببرد و به موضوع دیگری برساند نشانه، هدایتگر ما به موضوعی جز خود آن است نشانه شامل سه جزء دال (خود نشانه)، مدلول (آنچه از طریق نشانه به آن هدایت می‌شویم) و دلالت (وجه ارتباط دال و مدلول)، است. نماد و نشانه‌های عاشورایی هم بدین گونه هستند در ادامه این رساله به بیان آداب و رسوم و نمادها و سنن عاشورایی به ترتیب زیر پرداخته شده است. موضوعاتی از قبیل عزاداری و روضه‌خوانی، نوحه‌سرایی، مرثیه‌خوانی، علم و علمات، کتل و بیرق، توغ، نخل و جریده، پرده‌خوانی، نمایاندن آب فرات و نهر علقمه، ضریح شش‌گوشه، مراسم شمع‌زنی و شام غریبان، تعزیه، تکیه و حسینیه، چاوش‌خوانی، گهواره، مشک و ذوالجناح، سفره انداختن، سینه‌زنی، زنجیرزنی و قمه‌زنی، واعظ و مداح یا ذاکر اهل‌بیت (ع)، علمداری و سقایی، گل بر سر مالیدن، کاه بر سر ریختن، کتلی شدن کودکان به یاد حضرت علی‌اصغر دوری گزیدن از کارهای مباحی نظیر ازدواج و جشن عروسی، آرایش کردن، دوخت و دوز، پوشیدن لباس‌های نو و روشن، جاروب کردن، خانه‌تکانی و ... در این رساله تأثیر نمادینی که مراسم عاشورایی بر هنرهای تجسمی و صنایع‌دستی و غیره داشته است بیان شده جدای از تحول نظم و نثر آنچه در این عرصه مایه‌ی ماندگاری و فخر می‌شود برپایی سبک‌های سرنوشت سازی است که در عرصه هنرهای اصیل سنتی و مردمی ایران روی می‌دهد. شیوه‌هایی همانند: کاشی نگاری به زبان آشکارتر، نقاشی روی کاشی در آذین سقاخانه‌ها، حسینیه‌ها، خانه‌ها و کاشانه‌های مردم. یا که شیشه نگاری، نقاشی پشت شیشه، گچ نگاری، نقاشی بر تن سقف و دیوار بناهای مذهبی و عمومی و اماکن مسکونی. نقش‌آفرینی بر سنگ، زر و سیم نگاری، نقاشی بر پارچه‌های قلمکار و سایر جلوه‌های هنرهای از آن نمونه‌اند.
