چکیده:

 رساله یهودیان در اسپانیای اسلامی شامل چهار فصل است که فصل اول آن دربردارنده‌ی کلیاتی درباره تاریخچه‌ی سکونت یهودیان در اسپانیا و وضعیت آنان در دوران حاکمیت گوت‌ها است. در فصل دوم، جایگاه یهودیان در فتح اَنْدَلُس، پراکندگی جمعیت یهودی در شهرها و وضعیت یهودیان در دوران والیان، امارت و خلافت، از جمله شرح حال حَسْدایْ بن شَپْروط و فعالیت‌های سیاسی، فرهنگی و پزشکی مورد بررسی قرار گرفته است. در فصل سوم راجع به تشکیلات مذهبی جامعه‌ی یهود و فعالیت‌های اقتصادی یهودیان بحث شده و در فصل آخر به فعالیت‌های فرهنگی علمای یهودی در حوزه‌ی تورات، زبان و ادبیات عبری و جغرافیا پرداخته شده است. بدون شک این پژوهش کامل نیست و نقایصی در بر دارد؛ زیرا نگارنده به‌تمامی منابع انگلیسی دست نیافته است؛ همچنین به دلیل عدم آشنایی با زبان عبری و اسپانیایی، نتوانسته به‌طور مستقیم از این منابع استفاده کند؛ گرچه منابع انگلیسی در پژوهش‌های خود از متون عبری و اسپانیایی‌ زبان استفاده کرده‌اند. این تحقیق اگرچه به جنبه‌های سیاسی، اقتصادی و علمی یهودیان اَنْدَلُس تا پایان خلافت امویان در آغاز سده 5 ق/11 م. پرداخته اما به همه‌ی پرسش‌های موجود در این زمینه پاسخ نمی‌دهد؛ زیرا به مباحثی همچون آداب و رسوم، خوراک، پوشاک، معماری و روابط درون‌گروهی یهودیان با یکدیگر نپرداخته است. یکی از دلایل اشاره نکردن به این مباحث، کمبود منابع در این‌ باره است؛ البته از آغاز دوران ملوک الطوائف مطالب بیشتری در این زمینه به چشم می‌خورد. امیدوارم تا این پژوهش زمینه‌ای را برای پژوهش‌های کامل‌تر فراهم آورد و با بررسی وضعیت یهود در دوران ملوک الطوائف، مرابطان و موحدان بتوان به یک چشم‌انداز کلی از وضعیت جامعه‌ی یهود در اَنْدَلُس و تعامل آن‌ها با مسلمانان دست یافت. در پایان این رساله نتیجه می‌گیریم که: مسلمانان که در ابتدای ورود به اَنْدَلُس در سال 92 ق/711 م. آشنایی چندانی نسبت به سرزمین اسپانیا نداشتند، از راهنمایی‌های یهودیان برای فتح این سرزمین بهره بردند. بدون شک یکی از علل همکاری یهودیان با مسلمانان، آزار و اذیتی بود که از گوت‌ها متحمل می‌شدند و به دنبال فرصتی بودند تا از آنان انتقام بگیرند. تصویب نشدن قوانینی از سوی حکومت مرکزی علیه یهودیان، نشان دهنده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی زندگی مسالمت‌آمیز یهودیان در اَنْدَلُس است. کمبود آگاهی درباره‌ی یهودیان در سده‌های 2-3 ق/8-9 م. می‌تواند حاکی از زندگی آرام آنان با سایر ساکنان اَنْدَلُس و یا بی‌توجهی تاریخ‌نگاران آن دوره به سرنوشت یهودیان بوده باشد؛ زیرا در این دوره بیشتر به شورش‌های داخلی و حملات مسیحیان شمال توجه می‌شده است. حضور حَسْدایْ بن شَپْروط در دربار امویان اَنْدَلُس حاکی از شایسته‌سالاری و آزادی دینی در دستگاه حکومتی اموی است. او به سبب تسلط بر زبان‌های عربی، عبری و لاتینی و تبحر در دانش پزشکی در دربار عبدالرحمن الناصر و حکم المستنصر فعالیت کرد، بدون این‌که آیین خود را تغییر دهد و به دین اسلام بگرود. مأموریت‌هایی که از سوی حکام اموی به المنصور یهودی، حَسْدایْ بن شَپْروط، ابن جائو و ابراهیم بن یعقوب طُرْطوشی سپرده شد، نشان دهنده‌ی ارتباط نزدیک دربار با یهودیان و اعتماد به آن‌هاست. اقتصاد یهودیان در سایه‌ی حکومت مسلمانان پیشرفت کرد؛ زیرا قوانینی تصویب نشد تا همچون دوران حاکمیت گوت‌ها، فعالیت‌های تجاری یهودیان را محدود کند. عدم وابستگی یهودیان به زمین و سابقه‌ی طولانی آنان در تجارت کالاهای منقول نیز باعث شد تا آنان بتوانند آزادانه روابط تجاری خود را در اسپانیا و خارج از آن توسعه دهند. جامعه‌ی یهود در اَنْدَلُس به‌عنوان یک اقلیت توانست منفعت خود را با منافع دستگاه حکومت سازگار کند و از این طریق به اهداف خود نائل شود؛ زیرا ایشان قومی آواره بودند و نیاز به حمایت حکومت داشتند و در سایه‌ی همین حمایت بود که توانستند به وضعیت اقتصادی و فرهنگی خویش رونقی دهند.

فصول پایان‌نامه:

این تحقیق در چهار فصل ارائه شده است:
فصل اول: «تاريخچه حضور يهوديان در اسپانيا قبل از فتح اسلامي»
* يهوديان در اسپانيا پيش از ميلاد مسيح
* يهوديان در اسپانيا پس از ميلاد مسيح
فصل دوم: «موقعيت عمومي يهوديان در اندلس»
* نقش يهوديان در فتح اندلس
* پراكندگي يهوديان در شهرهاي مختلف اندلس
* يهوديان در دوره حكومت امويان
فصل سوم: «حيات اقتصادي و تشكيلات ديني يهوديان اندلس»
* فعالیت‌های اقتصادي يهوديان اندلس
* تشكيلات ديني جامعه يهودي اندلس
فصل چهارم: «حيات فرهنگي يهوديان اندلس»
* تعليم و تربيت يهود در اندلس
* يشيوا
* شعر و ادبيات عبري
* جغرافيا
نتیجه‌گیری.

نوشتن دیدگاه