چکیده:

 فرقه‌های زیدیه و اسماعیلیه از مهم‌ترین گروه‌های شیعی هستند که با انگیزه‌های متفاوت و از خاستگاه‌های بعضاً متضادی از بدنه اصلی شیعه منشعب شدند. زیدیه با تندروی دست به یک سری اقدامات نظامی زدند و در نهایت با روی آوردن به‌اعتدال بیشتر، مبانی کلامی خویش را تدوین نمودند و مناطقی را نیز در تصرف آوردند؛ اما اسماعیلیه از ابتدا با نوعی مخفی‌کاری، سازمان سری دعوت خود را تشکیل داده و در نهایت موفق به تشکیل حکومت‌هایی مهم و قدرتمند گردیدند. هدف ما در این نوشتار، روشن‌سازی میزان تأثیر بسترهای سیاسی و اعتقادی جامعه اسلامی در قرن دوم و سوم هجری بر تعیین رویکردهای سیاسی و عقیدتی این دو فرقه و میزان تأثیرپذیری آن از فضای فکری زمان پیدایش دو فرقه است.

نوشتن دیدگاه