چکیده:

 یکی از راه‌های بسیار مؤثر نشر معرفت، فرهنگ و اخلاق والای انسانی، دعا و متون دعایی است. دعا به آن اندازه و با آن کیفیت بسیار متعالی که در اسلام مطرح شده و ابزار حرکت «تعلیم و تربیت» قرار گرفته در ادیان و مکاتب دیگر مطرح نشده است؛ ازآنجاکه این‌همه حقایق و معارف تربیتی و علوم عالی الهی و تعالیم متعالی انسانی در جای دیگری جز اسلام وجود نداشته است و ندارد پس می‎توان «مکتب دعا» را، یک حرکت تربیتی مؤثر و یک مدرسه روحانی تکامل یافته و والا به شمار آورد. بی‌گمان با یک بررسی اجمالی در شیوه زندگی پیامبر عظیم‌الشأن اسلام (ص) و ائمه معصومین (ع) به این نکته پی می‌بریم که حیاط این انسان‌های برگزیده الهی همواره با ریسمان محکم یاد خدا و نیایش و دعا به مبدأ حقیقی عالم متصل بوده است. ائمه معصومین (ع) به پیروی از پیامبر گرامـی اسلام و با آگاهی از اهمیت دعـا و مناجات همواره به راز و نیاز با خدا مشغول بوده‌اند. دعاهای مأثوره از جمله دعای سـمات، جوشـن کبیر، ابوحمزه ثمالی، کمیل، صحیفه سجادیه و مناجات خمس عشره صرف نظر از فصـاحت و بلاغت در بالاترین درجه از راز و نیاز و سوزوگداز عارفانه است. این نیایش‌ها دستورالعمل‌های اخلاقی، دینی، خانوادگی، اجتماعی و حتی نظامی و سیاسی را نیز دربر دارد. با این‌گونه نیایش‌های عارفانه در آثار شاعران و نویسندگان عارف‌مسلک نیز برمی-خوریم که بی‌گمان به لحاظ معرفتی متأثر از این ادعیه مأثوره می‌باشند. سوزوگدازی عاشقانه با اندیشه‌ای بلند عارفانه و حسن انتخاب کلمات که در مناجات‌های خواجه عبدالله انصاری وجود دارد روح انسان را از عالم خاک به جهان پاک می‌کشاند. به همین ترتیب با بررسی ادعیه و نیایش‌های موجود در حدیقه سنایی، الهی‌نامه، اسرارنامه و مصیبت‌نامه عطار و همچنین مثنوی مولوی می‌توان به موارد متعدّد این تأثّر از ادعیه معصومین برخورد. در این تحقیق مفهوم دعا و جایگاه آن در عرفان اسلامی، تأثیرپذیری عرفا در مناجات‌های خویش از ادعیه و نکات مشترک موجود میان ادعیه و متون عرفانی، مورد تحقیق و بررسی قرار گرفته است.

نوشتن دیدگاه