چکیده:
رسیدن به کمال و سعادت، مهمترین هدف پیش روی انسان است. هر مکتبی بر اساس دیدگاه خود کمال را تعریف میکند. در این میان، منابع دینی و عرفانی در تعریف کمال، عوامل رشد و موانع آن، نظر به آموزههای وحیانی دین دارند. در این رساله موضوع عوامل و موانع رشد و کمال انسان در نهجالبلاغه و مثنوی بررسی شد که شامل پنج فصل است: مقدمه و کلیات، کمال انسان از دیدگاه حضرت علی (ع) و مولوی، عوامل رشد و کمال انسان در نهجالبلاغه و مثنوی، موانع راه کمال انسان در نهجالبلاغه و مثنوی و نتیجهگیری. نهجالبلاغه و مثنوی دربارهی کمال، عوامل و موانع آن آفاقی وسیع دارند. کمال انسان از دیدگاه حضرت علی (ع) و مولوی در گرو پیوستن به خداست و این خود حاصل برقراری عدالت در بین قوای وجودی انسان و اعتدال و استوای او در بعد نظر و عمل است. پیروی از برگزیدگان حق و بهرهگیری از عقل اصلیترین عوامل رشد و کمال انسان در بعد نظرند. در بعد عمل، عبادات عامل رشد انسان است. از دیدگاه حضرت علی (ع) توحید، عامل اصلی سعادت انسان است و تقوای الهی که بر بنای توحید استوار است، در رأس همهی فضایل اخلاقی قرار دارد. در مثنوی اگرچه همچون نهجالبلاغه مسائل توحید و ایمان، نظاممند مطرح نشده است؛ اما همهی تعالیم مولوی رویکردی توحیدی دارد؛ به عبارت دیگر فنای عارفانه و رسیدن به حقیقت توحید، مرکز همهی سخنان مولوی است؛ اما مهمترین موانع راه کمال شامل نفس اماره، شیطان و حب دنیاست؛ زیرا این عوامل سهگانه، خود مانعزا است؛ یعنی ریشهی آفتهای بسیار دیگری نیز به شمار میروند. در کلام حضرت علی (ع) دشمنی شیطان به نسبت نفس بیشتر است؛ زیرا نفس آنگاهکه تبدیل مزاج مییابد، دیگر بر سر راه انسان قرار نمیگیرد؛ امّا در کلام مولوی، نفس غالباً به معنی نفس اماره است؛ بنابراین خطر او از شیطان بیشتر است. دنیا در کلام امیرمومنان و مولوی دو چهره دارد: چهرهای فریبا و چهرهای پنددهنده. توجه به بعد فریبندگی دنیا باعث نابینایی فرد میشود؛ اینچنین دنیایی مذموم است؛ اما توجه به جنبهی عدمی دنیا باعث بینایی انسان است. این دنیایی است که در مسیر آخرت قرار دارد.
کلیدواژهها:حضرت علی (ع)، رشد، عوامل، کمال، مثنوی، موانع، مولوی، نهجالبلاغه.
مقالات مرتبط:
بررسی و تحلیل بزرگترین موانع رشد و کمال انسان در نهجالبلاغه و مثنوی، زهرا حسینی، نجف جوکار، اندیشه دینی، تابستان 1393، شماره 51 (30 صفحه، از 81 تا 110)، (علمی _ پژوهشی)