چکیده:

 جمع‌گرایی یا گرایش به جمع، یکی از مباحثی است که در متون دینی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بوده و از بنیادی‌ترین مباحث اندیشه اسلامی به شمار می‌رود. قرآن کریم به‌عنوان قانون اساسی اسلام که هرگونه احتیاجات انسان‌ها را در طول حیاتشان ترسیم نموده بر این مسأله پافشاری کرده و آیات بسیاری را در این زمینه بیان فرموده است. پیامبر اکرم (ص) و ائمه معصومین (ع) با نگاهی ژرف، به این مسأله توصیه مؤکد نموده و اهتمام خود را بر تحقق این امر مبذول داشته‌اند. دین اسلام که دستورات و تعالیم آن هماهنگی کامل با روح انسان دارد آیینی جمع‌گرا است. «بدون شک اسلام، تنها دینی است که با صراحت پایه‌ی بنای دعوت خود را بر اجتماع گذاشته و در هیچ‌یک از شئونات خود امر اجتماع را به اهمال واگذار نکرده است. اسلام در موارد متعددی احکام خود را در قالب اجتماع ریخته و روح اجتماع را تا آخرین حد ممکن در آن دمیده است. بدین ترتیب دعوت به اجتماع به‌صورت مستقل و صریح جز از ناحیه دستگاه پیامبری و در قالب دین از جای دیگری شروع نشده است؛ قرآن تصریح به این مطلب کرده و تاریخ هم آن را تصدیق دارد.» (طباطبایی، روابط اجتماعی در اسلام، ص 10-11) هر جمع، حداقل از دو نفر تشکیل می‌شود. مثلاً زن و شوهر، امام و یک مأموم و مواردی از این قبیل و آدابی چون تفاهم، استحباب مؤکد نماز جماعت و مواردی از آن دست مصادیق جمع‌گرایی است. دامنه این بحث تا آنجاست که یکی از اهداف و مقاصد امامت که از بنیادی‌ترین ارکان اسلام به شمار می‌رود، حفظ نظام اجتماعی مسلمانان است و این به جهت مدنی الطبع بودن بشر است؛ و این پاسخ کسانی است که ادعا دارند آموزه‌های اسلام تنها بعد عبادی و فردی را در نظر گرفته است و به دنبال آن نظراتی چون جدایی دین از سیاست را مطرح می‌کنند. البته در مواردی توصیه و تأکید بر انجام عبادات به‌صورت فردی و پنهانی می‌باشد، مانند نماز شب، صدقه دادن و مواردی از این قبیل؛ اما در موارد بسیار همچنان که در این پایان‌نامه به بحث گذاشته شده، دستورات اسلام ناظر به بعد اجتماعی انسان نیز می‌شود، زیرا اسلام، دینی است که قصد دارد انسان را در تمامی ابعاد اجتماعی، اخلاقی و معنوی رشد دهد. بسیاری از نابسامانی‌هایی که در اجتماع و روابط میان مسلمانان به چشم می‌خورد به آن دلیل است که اصول اخلاق اجتماعی اسلام جایگاه خود را در میان مسلمانان پیدا نکرده است. اهمیت این پژوهش در ایجاد تفکر تکامل انسان در سایه جمع‌گرایی است که خود عامل پیشرفت در فرد و جامعه می‌شود بخصوص در مسائل فرهنگی و اجتماعی، کشورهای غربی که دچار بحران معنویت شده‌اند گر چه به‌ظاهر پیشرفت کرده‌اند و جمع‌گرایی در امور پژوهشی آن‌ها ظاهراً تحقق یافته است اما از بعد معنوی و تکامل روحی که در سایه جمع‌گرایی مثبت تکامل می‌یابد به قهقرا رفته‌اند. بازخوانی میراث حدیثی امامان (ع) از این منظر منجر به تدوین تفکر جمع‌گرایی و بیان احکام و مصادیق مثبت آن می‌شود و آثار مترتب بر عملی شدن این اصل باعث رشد فردی و جمعی می‌گردد. از آنجا که بازخوانی میراث حدیثی امامان (ع) از این منظر با توجه به محدودیت‌های زمانی و حجم یک پایان‌نامه ممکن نیست، در این پژوهش صرفاً به بازخوانی و تدوین این موضوع از منظر بخش اول احادیث امام علی (ع) در مسندالامام علی (ع) نگارش حجت‌الاسلام عزیزالله عطاردی پرداخته می‌شود، در این پایان‌نامه بنده بعد از مطالعه 13 جلد این کتاب به دسته‌بندی احادیث پرداختم. البته در بسیاری از مباحث، تعداد زیادی حدیث به دست آمد که با بررسی دقیق احادیث، مهم‌ترین و کلیدی‌ترین مباحث را انتخاب کردم. بعد از ترجمه احادیث، تمامی روایات را با عنوان‌هایی متناسب با بحث به‌صورت ابواب فقهی –اخلاقی تدوین کردم؛ و چون این تلاش شناخت علی (ع) از زبان خود علی (ع) بود برای مشرف شدن بر موضوع کتب و مقالات متعددی را در مورد موضوعات مستخرج از احادیث مطالعه و سپس به تدوین پایان‌نامه اقدام نمودم.

 کلیدواژه‌ها:جمع، جمع‌گرایی، حدیث، تکامل.

 فصول پایان‌نامه:

این رساله در پنج فصل ارائه شده است:

فصل اول: «زندگی‌نامه امام علی (ع)»

* زندگی‌نامه

* تاریخ حدیث امام

فصل دوم: «تعاریف»

* جمع‌گرایی

* حدیث

* تکامل

فصل سوم: «مصادیق جمع‌گرایی مثبت در روایات علی (ع)»

* امامت

* حکومت

* حقوق حاکم و مردم

* ضرورت وحدت

* احکام و دستورات اجتماعی

* جایگاه تبلیغ در اسلام

* علی (ع) و قضاوت

فصل چهارم: «مصادیق جمع‌گرایی منفی»

فصل پنجم: «مباحث فردی و حل تعارض با جمع‌گرایی»

* علم

* معنای واقعی زهد، مبارزه با زهد منفی.ax

نوشتن دیدگاه