چکیده:
موعود باوری یا اندیشه منجی موعود، آموزه‌ای است که می‌شود گفت در تمام ادیان وجود دارد، هرچند گستردگی و نوع این موعود باوری در ادیان مختلف متفاوت است. «مهدویت» نیز عنوان شناخته شده‌ای برای موعود باوری در اسلام است. این آموزه در تاریخ و متون روایی و کلامی تمام فرق اسلامی، چه اهل سنت و چه فرق شیعی، بازتاب گسترده‌ای داشته است. تمایز مهم‌تر و اصلی موعود باوری شیعه امامیه با دیگر ادیان و فرق در جوهره‌ی مهدویت است؛ در تشیع امامی مهدویت در ذات و جوهر خود به ظهور و تحقق حقیقت در زمین، در سایه ظهور خلیفه و حجت الهی می‌اندیشد، و اگر هم از برپایی عدالت، رفاه و امنیت اجتماعی سخن می‌گوید همه را از نتایج و لوازم ظهور و تحقق حق در زمین می‌داند. این نوشتار با رویکردی توصیفی _ تحلیلی می‌کوشد تا مبانی نظری و ظرفیت‌های آموزه مهدویت را در اسلام شناسایی کند. این نوشته با مفروض گرفتن این نکته که اندیشه مهدویت علاوه بر آن‌که فرجام متعالی و شکوهمند آینده جهان و سرمنزل متعالی و متکامل تاریخ بشری است دارای ظرفیت‌های تمدن سازی هم می‌باشد که توجه به این ظرفیت‌ها و قابلیت‌ها سبب احیای تمدن اسلامی می‌گردد. بررسی تمدن در نظام معنایی اسلام، آغازی است که نویسنده برای ارائه تصویری روشن از بحث برمی‌گزیند. نگارنده در فصلی از نقش آموزه مهدویت در فرایند تمدن اسلامی سخن می‌گوید و اثبات می‌کند در میان شیعیان بازتاب باورداشت آموزه مهدویت بسیار متفاوت‌تر از دیگر فرق اسلامی بوده است. برداشت‌های نجات‌بخشی صِرف از این آموزه، نگاه سطحی و حداقلی و عاطفی به آموزه مهدویت و مهدویت گرایی ابزاری، از جمله یافته‌های کاوش نویسنده در کارکردهای منفی این آموزه در گستره تاریخ است. طبق بررسی‌های انجام شده در این نوشته بازگرداندن هویت واقعی مهدویت به چارچوب استانداردهای بر خواسته از فرهنگ دینی، کیفیت‌گرایی، زمان آگاهی و تأثیرگذاری پایدار در عرصه منجی باوری از مهم‌ترین فواید رویکرد تمدنی به آموزه مهدویت می‌باشد. آموزه مهدویت با تقویت بُعد فرجام‌گرایانه و آرمان‌گرایی، ایجاد هویت غایی، بسیج اراده‌های عمومی و ایجاد نوعی انتظار فعال، همچنین معنا بخشی به حیات جمعی در تاریخ، به احیای تمدن اسلامی کمک می‌کند.
کلیدواژه‌ها:موعود باوری، منجی گرایی، مهدویت، نجات، تمدن، فرهنگ، احیا.
مقالات مرتبط:
1. باور داشت آموزه مهدویت و نقش آن در احیای فرهنگ و تمدن اسلامی، سید علیرضا واسعی، امیر محسن عرفان، مشرق موعود، بهار 1393، (22 صفحه، از 113 تا 134)، (علمی - پژوهشی/ISC).
2. تبیین ضرورت‌های رویکرد راهبردی به آموزه مهدویت، عرفان، امیر محسن، پژوهش‌های مهدوی، زمستان 1390، شماره 3، (34 صفحه، از 5 تا 38)
3. بازنمایی ابعاد تکامل در تاریخ از نظرگاه آموزه نجات گرایانه مهدویت، مجید کافی، امیر محسن عرفان، مشرق موعود، زمستان 1390، شماره 20، (25 صفحه، از 117 تا 141)، (علمی _ پژوهشی)
4. نقش باورداشت غیبت در پویایی حیات علمی و فکری شیعیان در قرن سوم و چهارم، امیر محسن عرفان، مشرق موعود، بهار 1390، شماره 17، (22 صفحه، از 121 تا 142)، (علمی _ پژوهشی).
فصول پایان‌نامه:
این تحقیق در چهار فصل ارائه شده است:
فصل اول: «کلیات»
* طرح تحقیق
* مفاهیم
* گستره اندیشه منجی موعود
فصل دوم: «بازخوانی نقش آموزه‌های دینی در تمدن سازی»
* دین و تمدن سازی
* تمدن در نظام معنایی اسلام
فصل سوم: «باورداشت مهدویت در فرآیند تمدن اسلامی»
* بازتاب سیاسی باورداشت مهدویت
* بازتاب اجتماعی باورداشت مهدویت
* بازتاب علمی فرهنگی باورداشت مهدویت
* بازتاب منفی باورداشت مهدویت در تاریخ اسلام
فصل چهارم: «آموزه مهدویت و احیای تمدن اسلامی»
* چیستی احیای تمدن اسلامی
* ضرورت رویکرد تمدنی به آموزه مهدویت
* کارکردهای رویکرد تمدنی به آموزه مهدویت
* بسترهای زمینه‌ساز طرح موضوع
* ملاک‌های تمدن سازی آموزه مهدویت (قابلیت‌های آموزه مهدویت در عرصه تمدن سازی)
* نقش باورداشت آموزه مهدویت در تمدن سازی
* موانع تحول زایی آموزه مهدویت
نتیجه‌گیری.
معرفی کتاب:
از این پایان‌نامه کتابی با عنوان «نقش باورداشت آموزه مهدویت در احیای فرهنگ و تمدن اسلامی» به رشته تحریر درآمده است.
