چکیده:
سازمان دعوت عباسیان و سازمان وکالت امامیه دو سازمان مخفی بودند که در قرون دوم و سوم هجری در سرزمین‌های اسلامی فعالیت می‌کردند. امامان شیعه (ع) در زمان حضور خود، از تشکیلات وکالت برای ایجاد ارتباط با شیعیان در تمام نقاط قلمرو اسلامی استفاده می‌کردند. عباسیان نیز در رفتاری مشابه، از داعیان برای بسط و گسترش دعوت خود بهره می‌بردند. این‌که این دو سازمان چه شباهت‌ها و تفاوت‌هایی با هم داشته‌اند، مهم است؛ زیرا با بررسی ویژگی‌هایی نظیر بسترهای پیدایش، اهداف، اصول سازمانی و منابع مالی آن‌ها و دیگر محورهای مربوط، امکان قضاوت درست تاریخی نسبت به عملکرد امامان و شیعیان و بنی‌عباس و پیروانشان بهتر و بیشتر فراهم می‌گردد. در این تحقیق این دو سازمان در هشت محور با هم مقایسه شده‌اند. وجود اختناق، فعالیت جناح‌های رقیب و لزوم جمع‌آوری منابع مالی از بسترهای پیدایش هر دو سازمان بوده است؛ ولی در سازمان وکالت، لزوم ارتباط با شیعیان مناطق مختلف و ایجاد آمادگی ذهنی برای دوران غیبت نیز از بسترهای پیدایش بودند. سازمان دعوت اهداف سیاسی و سازمان وکالت اهداف سیاسی و غیرسیاسی را دنبال می‌کرد. دو سازمان در اصولی مانند پنهان‌کاری، نظم و تدبیر و ... با هم مشابهند؛ ولی در برخی اصول دیگر مانند اصل بودن رسیدن به قدرت، متفاوتند. ساختار تشکیلاتی هر دو سازمان هرمی بوده است؛ ولی تفاوت‌هایی در میزان پیچیدگی و حیطه نظارت دارند. هر دو سازمان وظایف مالی و ارتباطی داشته‌اند؛ ولی سازمان وکالت نقش علمی و ارشادی نیز داشته است. گستره جغرافیای دعوت عباسیان منحصر به شام، عراق و خراسان بوده است، ولی سازمان وکالت در تمامی مناطق اسلامی فعال بوده است. هر دو سازمان منابع مالی را از راه‌های مختلفی به دست می‌آوردند و عباسیان این منابع را صرف سازمان دعوت و امامیه آن‌ها را صرف سازمان و فعالیت‌های دیگر نظیر کمک به نیازمندان می‌کرد. در هر دو سازمان انحرافاتی وجود داشته است؛ با این تفاوت که انحرافات در سازمان دعوت، سیاسی و در سازمان وکالت بیشتر اعتقادی و مالی بوده است. روش تحقیق کتابخانه‌ای است. این مقایسه به شناخت بهتر سیره امامان (ع) در مقایسه با سیره دیگران منجر خواهد شد.
کلیدواژه‌ها:شیعه، امامیه، وکیل، وکالت، داعی، دعوت، عباسی، عباسیان، سازمان.
مقالات مرتبط:
1. بررسی تطبیقی سازمان دعوت عباسیان و سازمان وکالت امامیه (مراحل شکل‌گیری و عوامل پیدایش)، محمدرضا جباری، محمدکاظم ملبوبی، تاریخ اسلام در آینه پژوهش، پاییز 1389، شماره 27، (30 صفحه، از 75 تا 104).
2. بررسی تطبیقی سازمان دعوت عباسیان و سازمان وکالت امامیه (اهداف و اصول سازمانی)، محمدکاظم ملبوبی، محمدرضا جباری، تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی، پاییز 1390، شماره 4، (38 صفحه، از 99 تا 136).
3. بررسی تطبیقی سازمان وکالت امامیه و سازمان دعوت عباسیان (ساختار تشکیلاتی وظایف سازمانی)، محمدرضا جباری، محمدکاظم ملبوبی، شیعه شناسی، بهار 1391، شماره 37، (34 صفحه، از 123 تا 156)، (علمی - پژوهشی/ISC).
فصول پایان‌نامه:
این رساله در ده فصل ارائه شده است:
فصل اول: «کلیات»
* طرح نامه
* بررسی منابع
* مفاهیم
* دلیل نام‌گذاری این دو به «سازمان»
فصل دوم: «تاریخچه دو سازمان»
* تاریخچه دعوت عباسی
* تاریخچه سازمان وکالت امامیه
فصل سوم: «تفاوت‌ها و شباهت‌ها در بستر پیدایش»
* بسترهای پیدایش سازمان دعوت عباسی
* بسترهای پیدایش سازمان وکالت امامیه
* شباهت‌ها
* تفاوت‌ها
فصل چهارم: «تفاوت‌ها و شباهت‌ها در اهداف»
* اهداف سازمان دعوت عباسی
* اهداف سازمان وکالت امامیه
* شباهت‌ها
* تفاوت‌ها
فصل پنجم: «تفاوت‌ها و شباهت‌ها در اصول سازمانی»
* اصول سازمانی دعوت عباسیان
* اصول سازمان وکالت امامیه
* شباهت‌ها
* تفاوت‌ها
فصل ششم: «تفاوت‌ها و شباهت‌ها در ساختار تشکیلاتی»
* ساختار تشکیلاتی دعوت عباسیان
* ساختار تشکیلاتی سازمان وکالت امامیه
* شباهت‌ها
* تفاوت‌ها
فصل هفتم: «تفاوت‌ها و شباهت‌ها در وظایف سازمانی»
* وظایف سازمان دعوت عباسیان
* وظایف سازمان وکالت امامیه
* شباهت‌ها
* تفاوت‌ها
فصل هشتم: «تفاوت‌ها و شباهت‌ها در گستره جغرافیایی»
* گستره جغرافیایی سازمان دعوت عباسیان
* گستره جغرافیایی سازمان وکالت امامیه
* شباهت‌ها
* تفاوت‌ها
فصل نهم: «تفاوت‌ها و شباهت‌ها در منابع و مصارف مالی»
* منابع مالی سازمان دعوت عباسیان
* منابع مالی سازمان وکالت امامیه
* شباهت‌ها
* تفاوت‌ها
فصل دهم: «تفاوت‌ها و شباهت‌ها در انحرافات سازمانی»
* انحرافات سازمانی در سازمان دعوت عباسیان
* انحرافات سازمانی در سازمان وکالت امامیه
* شباهت‌ها
* تفاوت‌ها
نتیجه.
