چکیده:

 این پایان‌نامه در چهار فصل تنظیم شده است. فصل اول به کلیات اختصاص دارد و گذری اجمالی بر زندگانی امام صادق (ع) (فرزندان، فضائل و شخصیت آن حضرت (ع) و خلفای هم‌عصر با امام)، وضعیت سیاسی دوره امامت آن حضرت (ع) (وضعیت سیاسی دوره امویان و موضع امام در برابر امویان، وضعیت سیاسی دوره عباسیان و موضع سیاسی امام صادق (ع) نسبت به خلفای عباسی، قیام‌های عصر آن حضرت)، وضعیت فرهنگی عصر ایشان (انتشار و رشد علوم و حدیث، ترجمه منابع بیگانه، رشد مکاتب فقهی و فرق و مذاهب کلامی این عصر) و وضعیت اجتماعی عصر امام صادق (ع) (آشنایی بیشتر مردم نسبت به اهل‌بیت (ع)، طبقات اجتماعی و رفع آن، فشار و اختناق بر شیعیان و علویان و فشار مالی مردم) دارد؛ فصل دوم این پایان‌نامه بررسی کمیت و تعداد اصحاب آن حضرت (ع) است. در این راستا، گزارش‌های دو دسته منابع کهن و جدید را به دو گروه منابع گزارشگر و منابع شمارشگر تقسیم‌بندی نموده و نقد و بررسی می‌نماید و بدین نتیجه می‌رسد که «اگرچه در منابع مختلف گزارش‌های حاکی از زیادی اصحاب امام صادق (ع) است به‌خصوص در منابع معاصر و جدید، بر گزارش‌های تعداد چهار هزار یا بیشتر تأکید زیادی دارند؛ و شاید هم بعید نیست در مقام ثبوت گزارش‌های چهار هزار نفر یا بیشتر درست باشد. چنانکه اسد حیدر و کسانی دیگر بر آن تأکید دارند؛ اما در مقام اثبات و شمارش، با توجه به بررسی‌های که در منابع قدیم و جدید صورت گرفته، در عمل هیچ‌کدام از منابع نتوانستند اصحاب امام را به چهار هزار نفر برساند تا چه برسد به گزارش‌هایی که آن‌ها را غیرقابل شمارش می‌داند. همچنین تا نوبت برسد به ثقه بودن چهار هزار صحابی»؛ فصل سوم گونه شناسی اصحاب امام صادق (ع) است و اصحاب شیعی و سنی آن حضرت را بر اساس گرایش‌های کلامی (امامی، کیسانی، زیدی، غالی) (اهل حدیث، قدریه، مرجئه، معتزله، متصوفه و زهاد)، گرایش‌ها و رفتارشناسی سیاسی اصحاب (موضع اصحاب در نسبت به تقیه، گرایش به قیام و عدم قیام، همکاری با حکومت، اصحاب نفوذی در مناصب حکومتی) و گرایش‌های علمی تخصصی اصحاب (علوم قرآن، علوم حدیث، فقه، اصول فقه، علم کلام، اثبات توحید و هستی‌شناسی، سیره و تاریخ و علوم طبیعیات) گونه‌بندی می‌کند؛ فصل چهارم تعامل امام صادق (ع) با اصحاب است. در این راستا، تعامل ایشان با اصحاب شیعی (اعم از امامیه، کیسانیه، زیدیه و غالی)، اصحاب سنی (ابوحنیفه، مالک بن انس، سفیان ثوری، محمد بن ابی لیلی، عبدالله بن شبرمه، عباد بن کثیر بصری و سفیان بن عیینه) و فرق کلامی اهل سنت (قدریه، مرجئه، جبریه، معتزله، زهاد و عباد) را بررسی می‌کند.

نوشتن دیدگاه