چکیده:

 امام سجاد (ع) (95 - 38 ه.ق), چهارمین پیشوای شیعیان در سال‌های 61 تا 95 ه.ق بوده است. در این سال‌ها، پس از واقعه کربلا، اختناق و فشار سیاسی بر جامعه مسلمین مستولی بود. بعلاوه ستمگری‌های خاندان اموی (مانند واقعه حره) بر شدت اختناق می‌افزود. امام سجاد (ع) و شیعیان به پیروی از ایشان (متناسب با اوضاع زمانه) روش‌های ارشادی خود را در سه محور سیاست، فرهنگ و جامعه برای حفظ و تقویت بنیادهای شیعه پی‌ریزی و اجرا کرد. در صحنه سیاست خاندان اموی با خشونت، تکبر و یک‌جانبه‌گرایی (که حاصل اندیشه‌های جاهلی و تعصبات قبیله‌ای بود) چنان بر جامعه عراق و حجاز سخت گرفت که ناگزیر، برخی از بزرگان همچون عبدالله بن حنظله، عبدالله بن زبیر از حجاز و مختار ثقفی و سلیمان بن صرد خزائی از شیعیان عراق سر به شورش و قیام برداشتند در حالی که شیعیان آماج تندترین حملات بودند. هرچند که تلخی واقعه کربلا و حوادث پس از آن به همراه کناره‌گیری ظاهری امام (به دلیل تقیه سیاسی و نقش پنهان آن حضرت) از عرصه سیاست سبب شده بود که کمتر متعرض شخص امام شوند، در عین حال امام همواره جایگاه امامت و خاندان پیامبر (ص) را در قالب دعا و نیایش و اعمال خویش به جامعه یادآور می‌شد. در عرصه فرهنگ فعالیت امام و شیعیان بسیار جدی و چشمگیر بود. چه با منع رسمی نگارش حدیث توسط خلفا دایره آگاهی‌های دینی مسلمانان چندان تنگ شده بود که پس از 70 سال بخش قابل‌توجهی از احادیث نبوی از خاطرها محو شده بود. همزمان حکومت اموی با ترغیب عالمان مزدبگیر و راویان جاعل در توجیه اعمال و رفتار خویش و تحریف اسلام و مبانی علمی و شیوه‌های عملی، نظرات و ایده‌های خود ساخته را جایگزین می‌کرد، طرح و ترویج اندیشه جبر، ارجاء و نسبت دادن عقاید انحرافی و موهوم به اسلام و فرقه سازی از جمله این موارد بود. امام سجاد (ع) بیشتر در قالب دعا در اماکن عمومی و در قالب آموزش و درس در اماکن خصوصی و میان اصحاب، با انحرافات مبارزه می‌کرد. ایشان شاگردانی همچون ابوحمزه پرورید که بعدها بالندگی فرهنگی و تشکیل جامعه شیعیان را با مختصات سیاسی، عقیدتی، فقهی در عصر صادقین (ع) موجب شد. در عرصه اجتماع نیز جریان شیعی به رهبری امام سجاد (ع) برای مبارزه با فساد (که حتی در مدینه النبی (ص) بسط یافته بود) تلاش‌های فراوانی کرد. ایشان با پدیده شوم برده‌داری و تبعیض نژادی و رفتارهای غیر اسلامی با بردگان و زیردستان و خشونت و رفتارهای متکبرانه با مردم و فرودستان مقابله کرد که هر یک از این اقدامات فصلی سترگ در تربیت جامعه، بسترسازی و هویت‌سازی و شکوفایی تشیع در عصر صادقین (ع) گردید.

نوشتن دیدگاه