چکیده:

 بدون شک یکی از مهم‌ترین هدف‌های خداوند از فرستادن پیامبران، سازندگی درونی انسان و اصلاح و تهذیب و تعلیم و تربیت او بوده است. مطالعه تاریخ زندگانی رسولان الهی و امامان بزرگوار و آثار بجا مانده از آنان، حکایت از آن می‌کند که احقاق حق و گسترش اخلاق و پندار و گفتار نیک و راهنمایی انسان‌ها بر پیمودن این راه و روش، مقصد عالی آنان بوده است. مراجعه به آثار بجا مانده از رسول مکرم اسلام (ص) و ائمه معصومین (ع)، ما را به شاهراه معنویت سوق می‌دهد. یکی از ارزشمندترین میراث مکتوب ائمه که تاکنون برای بسیاری از اهل علم و بصیرت، ناشناخته مانده و گرد غربت بر روی آن نشسته، رساله الحقوق امام سجاد (ع) است که مجموعه‌ای از حقوق و وظایف انسان در برابر خدا و خلق و اعمال عبادی و اعضا و جوارح می‌باشد. حقوقی که امام سجاد (ع) در این رساله مطرح می‌فرمایند، مجموعه‌ای از حقوق مصطلح امروزی در علم حقوق و فقه اسلامی نیست، بلکه حقوق اخلاقی است که غالباً در علم اخلاق از آن‌ها سخن به میان می‌آید. سرچشمه اصلی این حقوق و پشتوانه آن، ایمان به خداوند بزرگ و دستورات حیات‌بخش اوست و حق اوست که اصل است و سایر حقوق از آن مشتق می‌گردد، زیرا حقوق دیگران زمانی مفهوم پیدا می‌کند که انسان بر خویشتن غلبه کند و حق صاحب حق را بدهد. آنچه که امام سجاد (ع) در این رساله بر آن تأکید می‌فرمایند این است که حق قبل از آن‌که گرفتنی باشد، دادنی است. نکته دیگری که در این رساله قابل توجّه است این‌که رساله حقوق حاوی تمام حقوق شرعی نیست، بلکه اهم حقوق را مورد بحث قرار داده و درنهایت اختصار و ایجاز متعرض آن شده و درنتیجه ابعاد هر حق را، به‌طور کامل بررسی نکرده است. در فصل اول این پژوهش به تبیین معنای لغوی و اصطلاحی حق و کاربرد قرآنی آن و مراد امام سجاد (ع) از حق و تلازم حق و تکلیف و اسناد و توثیق رساله الحقوق و دور نمایی از زندگانی امام سجاد (ع) پرداخته شده و فصول دیگر به شرح و توضیح فرازهای این میراث گران‌بها اختصاص یافته است. برای شرح این مجموعه غالباً به آیات قرآن و سخنان امیر مؤمنان و سایر معصومین (ع)، استناد شده است.

 کلیدواژه‌ها:حق، حقوق، امام سجاد، رساله الحقوق، حق خدا، حقوق افعال، حقوق ائمه، حقوق مردم.

 فصول پایان‌نامه:

این تحقیق مشتمل بر هشت فصل است:
فصل اول: «کلیات»
* بیان موضوع
* معناشناسی واژه حق
* زندگی و حیات علمی و آثار امام سجاد (ع)
فصل دوم: «حق خداوند»
* حق اول: حق خداوند
فصل سوم: «حقوق اعضاء و جوارح»
* حق دوم: حق زبان
* حق سوم: حق گوش
* حق چهارم: حق چشم
* حق پنجم: حق دست
* حق ششم: حق پا
* حق هفتم: حق بطن
* حق هشتم: حق عورت
فصل چهارم: «حقوق افعال»
* حق نهم: حق نماز
* حق دهم: حق حج
* حق یازدهم: حق روزه
* حق دوازدهم: حق صدقه
* حق سیزدهم: حق قربانی
فصل پنجم: «حقوق ائمه»
* حق چهاردهم: حق حاکم
* حق پانزدهم: حق معلم
* حق شانزدهم: حق مولا
فصل ششم: «حقوق رعیت»
* حق هفدهم: حق مردم
* حق هجدهم: حق شاگردان
* حق نوزدهم: حق زوجه
* حق بیستم: حق مملوک
فصل هفتم: «حقوق ارحام»
* حق بیست و یکم: حق مادر
* حق بیست و دوم: حق پدر
* حق بیست و سوم: حق فرزند
* حق بیست و چهارم: حق برادر
فصل هشتم: «حق‌الناس»
* حق بیست و پنجم: حق مولایی که تو را آزاد کرده است
* حق بیست و ششم: حق آزاد کرده تو
* حق بیست و هفتم: حق نیکی کننده
* حق بیست و هشتم: حق مؤذن
* حق بیست و نهم: حق امام جماعت
* حق سی‌ام: حق همنشین
* حق سی و یکم: حق همسایه
* حق سی و دوم: حق همراه
* حق سی و سوم: حق شریک.

نوشتن دیدگاه