چکیده:
این پژوهش با هدف دستیابی به مختصات سیستم خط‌مشی گذاری مناسب برای تحقق عدالت اجتماعی طراحی شد. ابتدا با تأمل بر طبقه‌بندی جمیزپی. استربا و مروری بر چالش آموزه‌های فلسفی و سیاسی در مفهوم پردازی از عدالت، بر مفهوم «عدالت حق مدار» تأکید و برای دستیابی به یک تعریف دقیق و علمی از آن، از روش «تحلیل منطقی» استفاده شد. در جریان تحقیق با انتخاب متن نهج‌البلاغه، به‌مثابه یکی از غنی‌ترین منابع موجود برای تعریف ابعاد عدالت حق مدار در عرصه‌های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی و حیات اجتماعی، مجموعه‌ای از گزاره‌های عقلانی و منطقی معرف اصول حق مداری عدالت از آن استخراج شد. پس از مراجعه به صاحب‌نظران و خبرگان متخصص در رشته‌های علمی گوناگون، ضمن اصلاح و تعدیل مجموعه مذکور، نظام منطقی نهایی طراحی شد. این نظام بر مبنای دیدگاه‌های امام علی (ع) به‌مثابه کسی که اهتمام فوق‌العاده او به اجرای عدالت، واژه‌های «عدل» و «علی» را در نزد مخاطبان آشنا مترادف و تداعی‌گر یکدیگر ساخته و سیره حکومتی او به تولید مجموعه‌ای از بی‌نظیرترین و منقح‌ترین مصنوعات گفتاری و رفتاری درباره‌ی عدالت حق مدار انجامیده است، طراحی شد. بنیان این نظام منطقی بر پنج اصل «توحید»، «برابری مبتنی بر خلقت یکسان»، «آزادی و اختیار ناشی از همانندی در خلقت»، «تناسب حق و تکلیف» و «تسهیل کمال‌گرایی» نهاده شد و بر اساس این پنج اصل و استناد به مطالب نهج‌البلاغه، نوزده قضیه استنباط شد که با تشریح برخی ابعاد عینی آموزه عدالت حق مدار امکان تعریف شاخص‌های غالب طراحی سیستم را فراهم آوردند. ملاحظه می‌شود که آموزه‌ی مبتنی بر این پنج اصل، عدالت را آمیزه‌ای از برابری و آزادی می‌داند که بر پایه‌ی توحید و یکسانی خلقت آدمیان ثبات یافته، با تأکید بر ضرورت تناسب حق و تکلیف پویا و منعطف گشته و با معطوف شدن به کمال‌گرایی نظام آفرینش، جهت می‌گیرد؛ بنابراین، آموزه‌ی حق مدار تحقق عدالت را مستلزم تمهید شرایط دستیابی همه آحاد جامعه به‌حق خود در برخورداری از امنیت کامل، رفاه نسبی و آگاهی کافی می‌داند. با تأکید بر تعریف شاخص‌های غالب طراحی سیستم بر مبنای نظام منطقی نهایی، حاصل کار به‌صورت طراحی سیستم حکومت حق مدار در سطح صفر (رابطه ملت و حکومت)، یک (رابطه ملت و سه قوّه مقنّنه، مجریه و قضاییه)، دو (رابطه ملت با اجرای خرده سیستم‌های قانون‌گذاری، اجرایی و قضایی) ارائه گردید. در مورد خرده سیستم اجرایی، طراحی سیستم تا سطح سه (رابطه ملت و خرده سیستم اجرایی بر حسب عرصه‌های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی حیات اجتماعی) و سطح چهار (رابطه ملت و مجموعه دستگاه‌های اجرایی در هر یک از عرصه‌های مذکور) تسری یافت. در پایان ضمن تأکید بر رویکرد عمل‌گرایانه تحقیق، بر واقع‌گرایی آموزه‌ی حق مدار و امکان‌پذیری استقرار سیستم پی‌ریزی شده بر اساس آن اصرار شد؛ بنابراین، ضمن مفهوم پردازی از عدالت با استفاده از روش‌شناسی قابل اعتماد تحلیل منطقی، بر ساز و کار اجرایی تحقق آن نیز تأمل نموده، از نمودارهای جریان اطلاعات برای طراحی یک سیستم خط‌مشی گذاری قابل اجرا و قابل الگو برداری، برای نزدیک شدن به سیره حق مدار علوی، استفاده شد؛ و ضمن پرهیز از هرگونه تمایل آرمان‌گرایانه، مدل حکومت حق مدار، به‌مثابه نمونه اعلی «شهر عدل»، معرفی شد.
فصول پایان‌نامه:
این رساله در پنج فصل ارائه شده است:
فصل اول: «مقدمه و طرح تحقیق»
* فرزندان آدم (ع) در حسرت عدالت پایدار
* تعریف مسئله
* ضرورت و اهمیت تحقیق درباره مسئله
فصل دوم: «مبانی نظری تحقیق»
* عدالت اجتماعی، موضوع مطالعات میان‌رشته‌ای و چند رشته‌ای
* مدیریت دولتی و عدالت اجتماعی در چالش مفهوم پردازی‌ها
* هوشمند سازی سیستم خط‌مشی گذاری، لازمه تحقق عدالت در جامعه هدف
* جامعه هدف و عرصه‌های اجرای خط و مشی‌های عمومی
* نقش عدالت اجتماعی در توسعه پایدار جوامع انسانی
* ضرورت اتخاذ رویکرد سیستمی به سیاست‌گذاری‌های حکومت برای تحقق عدالت اجتماعی
* تأملی بر الزامات فرهنگ عدل پذیر و مبانی روان‌شناختی عدل و ظلم
* تأملی بر دشواری خط و مشی گذاری برای تحقق عدالت اجتماعی
* معرفی نمونه اعلی حکومت حق مدار در چارچوب استراتژی تحقق عدالت در سیستم‌های اجتماعی
فصل سوم: «روش‌شناسی تحقیق»
* پژوهش درباره عدالت و برای عدالت
* روش اصل موضوعی یا روش‌شناسی قیاسی
* تأملی بر مراتب قطعیت نظریه‌های علمی در پیش‌بینی رفتار سیستم‌های اجتماعی
* نقش بنیادهای استدلالی و تحلیل‌های منطقی در توسعه شناخت علمی
* الزامات نظریه‌های علوم اجتماعی و آزمون‌پذیری آن‌ها
* تحقیق برای طراحی سیستم خط و مشی گذاری معطوف به عدالت
* تحلیل منطقی مفاد اعلامیه جهانی حقوق بشر (تحلیل موردی) نمونه‌ای از کاربرد روش تحلیل منطقی برای طراحی نظام‌های منطقی اخذ شده از متون
قانونی
فصل چهارم: «تجزیه و تحلیل اطلاعات؛ تحلیل منطقی گزاره‌ها و طراحی سیستم»
* تلاشی برای باز پردازی سیمای حکومت عدل حق مدار
* مبانی طراحی سیستم خط و مشی گذاری حق مدار با تأمل دوباره بر فرضیه‌های تحقیق
* سیر منطقی تحقیق و نحوه پژوهش درباره سیمای حقیقی حکومت عدل در نهج‌البلاغه
* توجیه مبنای طراحی سیستم با تأمل بر دلالت‌های استعاره‌ای واژه‌های «آب» و «راه»
* مفهوم پردازی از عدالت حق مدار و تدوین خط‌مشی بر مبنای آن
* الزامات خورده سیستم‌های اجرایی سیستم خط‌مشی گزاری حق مدار
* شاخص‌های ارزیابی حق مداری عدالت در عرصه سیاست
* شاخص‌های ارزیابی حق مداری عدالت در عرصه اقتصاد
* شاخص‌های ارزیابی حق مداری عدالت در عرصه فرهنگ
* استخراج گزاره‌ای مبنایی برای تدوین نظام منطقی عدالت حق مدار
* تدوین نظام منطقی اصلاح شده
* تدوین نظام منطقی نهایی
* طراحی سیستم خط‌مشی گذاری مناسب برای تحقق عدالت حق مدار
فصل پنجم: «خلاصه و نتیجه‌گیری - باز پردازی مختصات شهر عدل حق مدار»
* از آرمان‌گرایی تا واقع‌نمایی و از رویکرد ایدئولوژیک تا رویکرد علمی کمال‌جویانه
* مروری بر سیر تحقیق - گزارشی از پژوهش درباره عدالت.
